Тибетçĕсем

	Тибетçĕсем
Хальхи вырнаçăвĕ тата йышĕ
	Пурӗ: 5,4 млн; Китай (Тибет), Инди, Непал, Бутан, Балтистан.
Чĕлхе	тибет, китай
Тĕн	тибет буддизмĕ, бон
Расă тĕсĕ	монголоидсем
Тăван халăхсем	Гималайри урăх халăхсем балти; бутиа; ладахсем; шерпсем;

Тибе́тçĕсем — син-тибет чĕлхесен йышне тибет чĕлхипе пуплекен Тибетре пурăнакан халăх. Йышĕпе 5,4 млн çын. Тĕне тытассипе — ытларах буддăçсем. Тахçантанпах тибетçĕсен ламтайĕсем Цангпо юханшывăн вăтам юхăмĕнчи çĕрсенче пурăннă.

VII ĕмĕртенпе брахми инди çырăвне никĕсне хывнă хăйĕн алфавичиллĕ çырулăхĕпе усă кураççĕ.

Ареалĕ тата йышĕ

Китайри тибетçĕсен автономиллĕ территорийĕ — тибетçĕсен Китайри тĕпленнĕ вырăнĕсем.

Ютçĕрти тибетçĕсем

Тĕп статья: Тибетçĕсен диаспори

Тибетçĕсен Кăнтăр Азири çĕршывсенчи диаспори Тибете Китай Халăх Республики 1950-мĕш çулта вăйпах ярса илнĕ, çаплах политиăри тата культурăри элита туçи çĕршывĕнчен 1959-мĕш çулта пăлханнă хыççăн чăмăртанса йĕркеленме тытăннă. Çакăнтанпа татах темиçе хумпа тибетри халăх тăван çĕртен юхнă. Таркăнсен чылайăрахăшĕ Индие çитнĕ, унти правительство вĕсене пулăшма хатĕр пулнă. Тибет таркăнĕсене тĕпленсе пурăнмашкăн патшалăхăн çурçĕр-анăçĕнчи, çурçĕр-тухăçĕнчи территорие панă; çаплах вĕсене гуманитари пулăшăвĕпе тивĕçтернĕ. Инди влаçĕсем тибетçĕсене пĕрлерех вырнаçма, хăйсен вырăнти тытăмлăхĕн органĕсене тума чарман^[2].

Хальхи вăхăтра тибетçĕсем пĕрлен Химачал-Прадеш, Уттарханд, Уттар-Прадеш, Анăç Бенгали, Аруначал-Прадеш, Карнатака, Одиша штатсенче, Дели тĕп хулара пурăнаççĕ^[3]. Вĕсен эмиграцири регистрациленĕ йышĕ 2010 çулта 128 пин çынна çитнĕ, вĕсенчен 95 пинĕ — Индире^[4]. Тибетçĕсене Китай, Непал тата Инди чиккисем урлă пĕрмай куçса çӳренипе пĕтĕмĕшпех шутласа илме май пулман. Тибетçĕсем Анăç Европăри тата Çурçĕр Америкăри çĕршывсене, кăштах Раççее те, куçса килнĕ. Раççей Федерацинчи буддизм тĕнĕн йăлипе пурнакан регионсенче (Буряти, Калмыки, Тува) тибетçĕсен общинисем тĕн тата пĕрлĕх пурнăçĕнче хăйсен вырăнне йышăнаççĕ.

Субэтноссем, чĕлхе тата тĕн

Этноссен историйĕ

Хуçалăх тата пĕрлĕх

Материаллă тата хакаллă культура

Материаллă культура

Тибетçĕсем ялсенче те, хуласенче те (хуласени урамсене храм комплексĕсем таврашĕнче хывнă) пурăнаççĕ. Тибетçĕсен архитектурăра авалхи йăла йĕрки хуçаланать, кил-çурт тата дворец тăвассине, этеплĕ çурт-йĕре тăвассине буддизм, инди тата китай архитектуринчи стильсем витĕмленĕ.

Тибетри медицина

Тĕп статья: Тибет йăлинчи медицина

Фольклор, халăх йăлисем тата уявсем

Çав. пекех

Литература

Тибетцы // Народы мира. Историко-этнографический справочник., М.: «Советская Энциклопедия», 1988, стор. 439—440(выр.)
Кузьмин С. Л. Скрытый Тибет. История независимости и оккупации. — СПб.: издание А.Терентьева, 2010. [1](выр.)
Про тибетців на www.china.org.cn, Китайському інформаційному Інтернет-центрі(выр.)
Решетов А. М., Яковлев А. Г., К вопросу о социально-экономических отношениях у тибетцев в первой половине XX в. // в кн. Социальная история народов Азии., М., 1975(выр.)
Кычанов Е. И., Савицкий Л. С. Люди и боги страны снегов., М., 1975(выр.)
Snellgrove D. L., Richardson H. E. A cultural history of Tibet., Boulder, 1980(акăлч.)
Kapstein M. The Tibetans. — John Wiley & Sons, 2013. — ISBN 9781118725375

Асăрхавсем

^ chapter01.doc.
^ Урбанаева И. С. Дхарамсала и мир тибетской эмиграции. Улан-Удэ, 2005.
^ The Tibetan Community in India. Berne-Wabern: Staatssekretariat für Migration, 2013.
^ Tibet in exile, Central Tibetan Administration, http://tibet.net/about-cta/tibet-in-exile/ 2017 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 30-мӗшӗнче архивланӑ. (last accessed January 15, 2017).

Каçăсем

Тибетцы Викиампарта
Тибетская национальность. Статья на сайте Китайского информационного Интернет-центра. (2011 çулхи Ака уйӑхӗн 25-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)
Тибетцы на сайте etnolog.ru
Карты с долей народов по уездам КНР
Тибетцы могут жить высоко в горах благодаря редкому гену. Русская служба Би-би-си (2014-07-03). Тĕрĕсленĕ 30 Авӑн уйӑхӗн 2014.

[1] ter01.doc.

[2] Урбанаева И. С. Дхарамсала и мир тибетской эмиграции. Улан-Удэ, 2005.

[3] The Tibetan Community in India. Berne-Wabern: Staatssekretariat für Migration, 2013.

[4] Tibet in exile, Central Tibetan Administration, http://tibet.net/about-cta/tibet-in-exile/ 2017 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 30-мӗшӗнче архивланӑ. (last accessed January 15, 2017).

[1]

[2]

[3]

[4]

п • с • т Тибет-бирма халăхĕсем
Тахçанхисем	Ди ( вкл. Ян • Ли • Фу • Люй) • Жунсем • Кирата • Тангуты • Ху • Цюань-жуны • Цяны

Хальхисем	Тибетçĕсем (çав шут. Байма • Цзяжун • Шерпсем) • Бирмансем (çав шут. Анкăл-бирмансем) • Ади • Ака • Акха • Апатани • Аракансем (çав шут. Камейн) • Ачансем • Балти • Бугун • Бхоти (çав шут. Бхутия • Нгалоп) • Гало • Гурунги • Дулуны • И • Каренсем (çав шут. Кая • Падаунг • Сго) • Кацо • Качинсем • Куки-чин (çав шут. Бней-Менаше • Мизо • Чин • Манипури • Кхамба • Лаху • Лаши • Лаяп • Лепча • Лимбу • Лису • Лоба • Лхоп • Магарсем • Мемба • Миджи • Монпа • Нага ( çав шут. Анал • Ангами • Ао • Ванчо • Коняьк • Суми • Лотха • Лиангмай • Мао • Нокте • Поумай • Ронгмей • Тангса) • Наси (çав шут. Мосо) • Нга • Неварсем • Ниши • Ну • Пуми • Раи • Согво-ариги • Тагинсем • Таманги • Туцзя • Фула • Хани • Цзино • Цян • Шарчоб