Ясмăк

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал

Ясмăк' (лат. Ervum lens е Lens esculenta Moench) — пăрçалă 1-çулхи ӳсентран, нумайрах чухне çурхи, хăйне евĕрлĕ çаврака, хĕррисенчен лапчăтнă, варринче çаврака вăрăллă.

Шултăра тата вĕтĕ вăрăллă тĕссене пĕлеççĕ. Пĕрремĕшĕн туни 28-35 см таран ӳсет, тĕшши, çулçисем тепĕр тĕслинчен шултăрарах. Теприн туни 18-28 см таран кăна ӳсет. Анчах ун тухăçлăхĕ пысăкрах тата çимĕçĕ тутлăрах. Шултра вăрăллисем шутне шултăра чашăк ясмăкĕ (L. esculenta nummularia Alef., урăхла çимелли, пфенниг, геллер е шурă полушкăллă) тата яланхи е шурă прованс ясмăкĕ (L. esculenta vulgaris Аl.); вĕтĕ вăрăллисем шутне — хĕрлĕ-хăмăр тĕшлĕ вĕтĕ хĕрлĕ ясмăк (L. esculenta erythrosperma К.), хăмăр тата сарă-хăмăр тĕшĕллĕ марс тата хура тĕшĕллĕ, тутлах мар шултра вăрлăхлă хура ясмăк (L. esculenta aigra Alef.) кĕреççĕ. Асăннисемсĕр пуçне Анат Европăпа Çурçĕр Америкăра вырăнти йĕркене хăнăхнă сортсем нумай. Ӳсĕм вăхăче 100-130 кун, çав вăхăтра ăна 15—18 °C кирлĕ. Тăм ӳкнинчен питех хăрамасть (-6° сахалрах t° сиенлĕ ), анчах тăпрара шыв çитменнине чăтаймасть. Çавăн пирки ăна таса, çумсăр, лайăх тирпейленĕ, акшарпа пуян (унсăр тухăç кĕтмелли çук) тăпра кирлĕ. Раççĕре хура тăпраллă кĕпернесенче ӳстернĕ. XIX – мĕш ĕмĕрте чикĕ леш енне ăсатма ăна Тамбов, Пенза тата кӳршĕ кĕпернисенче 1/3 млн га çинче ӳстернĕ. Ясмăка çĕрулми хыççăн лартсан лайăхрах, çавах ăна тĕрле тырăсем хыççăн та ӳстереççĕ.

Ӳстерни[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Акма хăйне кăна е сĕлĕпе е урпапа хутăш акаççĕ. Хутăш аксан вăл çутă çитменнипе аптрама пултарать. Сапаласа (1-1,5 ц/га) е 15-25 см вырнаçнă йĕрпе (0,7-1 ц/га) акаççĕ. Хутăш акнă чухне вăрлăхне пĕр пек е ясмăка 1/3 пайне илеççĕ. Вăрлăха 2-4,5 см тарăнăш путараççĕ. Ясмăка çумлаççе тата тунисем ӳкесрен ана çине çапăран тĕревсем лартаççĕ. Çупкамĕсем хăмăрланма тытăсан пуçтараççĕ, çавăн чухне кăна хаклă тăракан çутă симĕс тĕшине пуçтарма пулать. Тухăçĕ вăтам тăпра çинче пăрçаран нумайрах пулать. Гектартан 7,3-15 (19-22 таранах) ц тĕшĕ тата 5,8-15 ц улăм пулать. Ясмăк улăмĕ белок сахал (сăмахран кĕшман е тырă улăмĕ) апат çине хушма усă кураççĕ. Яланхи ясмăксăр пуçне тата ыттисем те пур: 1)вика е хир пĕр тĕсле ясмăк е вика (Егvum monanthos е Vicia monantha Koch.). Вăл чухăн тăпра çинче, пăрçапа вика лайăх тухăç паман акшарсăр тăпра çинче, те тухăç параканскер. 2) франци е вика ясмăкĕ (Vicia Ervillia е Ervum Ervillia; Кавказра — ухкрехели е кирюшна), типе чатма пултаракан, анчах тăм ӳкнине чăтайман ӳсентран. Тухăçĕ 13-22 ц/га таран, улăме те çавна яхăн. Тĕшĕнче сиенсер мар йӳçĕ япаласем пур. Вĕсене вĕретсе е пăспа кăларса тĕшшине выльăхсене, килти кайăксене çитереççĕ.

Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]

З.М.Куданова. Определитель высших растений Чувашской АССР.ЧебоксарыĂЧувашское книжное издательство, 1965.

Кăсăклă пулăмсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Çавăн пекех пăхăр[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Ыраш, Пăрçа, Шалçа пăрçи Тулă, Сĕлĕ, Кукурусă, Рапсă, Вир, Хура тулă, Рис, Урпа, Тăрна пăрçи.