Смог

Ку ăнлава янкар тата йăсăр тенисемпе пăтраштармалла мар

Смог (акăл. smog smoke (тĕтĕм) тата fog (тĕтре)^[1]) — халăх хуçалăхĕн объекчĕсем (хапрăк-савут, транспорт) ĕçленине пула тухакан атмосферăри пулăм^[2].

Чи малтанах кăмрăка нумай çунтарнипе пулан тĕтĕме (тĕтĕмпе сера диоксичĕн хуташĕ ${\ce {SO2}}$ ) смог тенĕ. 1950-мĕш çулсенче Калифорнире Хаген-Смит пĕрремĕш смогăн çĕнĕ тĕсне — фотохимиллине çырса кăтартнă, вăл сывлăшра çакнашкал варалакан япалăхсен хутăшĕнчен тытăнса тăрать:

азот йӳçлекĕсем, тĕслĕх: азот диоксичĕ;
тропосферăри (Çĕр çумĕнчи) озон;
вĕçекен органика япалалăхĕсем (бензин, ирĕлтерекенсем, пестицидсем тата урăх химикатсем пăсланни);
йӳçĕлсе кайнă нитратсем.

Смог пуçтарăннă вырăнсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Çутçанталăкра климат улăшăннине пула тата пысăк хуласенче тата индустриллĕ центрсенче сывлăш вараланнипе смог пулать. Смог уйрăмах çулталăкри ăшă тапхăрсенче (хĕвеллĕ çилсĕр çанталăкра çӳлти ăшă сывлăш сийĕсем аялтан хăпаракан таса мар сывлăша чараççĕ) сиенлĕ шутланать. Çак пулăм айлăмра е тусем хушшинче вырнаçнă хуласенче тăтăшах тĕл пулать.

Смог ярса илнĕ тачă-тачă йышлă хуласем: Лондон, Лос-Анджелес, Мехико, Афин, Гонконг, Пекин, Мускав т. ыт.

Лондон[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Мускав[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Ӳкерчĕк:Smog over Moscow 2010 aug 7, Midday.jpg

Мускав çийĕнчи смог, 7-çурла-2010. Кăнтăрла.

Çавăн пекех пăхăр: Мускаври смог (2010).

2002 çулха çурла уйăхĕнче Мускав облаçĕнче торф çуннине пула Мускава тĕтĕм ярса илнĕ. Темиçе эрне тăнă.
2010 утă-çурла уйăхĕсенче çутçанталăк аномалине пула (35—39 Цельси градусĕ таран шăрăх, çумăр çуккине, Вăтам Азирен кăнтăр-тухăç мăран çил вĕрнипе…), Мускавра ситуаци хĕрӳленнĕ. Тĕтĕм хуларан 100 км радиуса çити саралнă. 100 метр çити çеç курма пулнă. Сывлăшра тĕтем шăрши туйăннă. Санэпиднадзор пĕлтернипе, сĕрĕм 6,6 хут, вĕçекен япалалăхсен 2,2 хут нормăран ытларах пулнă, кăмрăкамăшсен концентрацийĕ 6,2 миллиграмм пĕр кубметр çине шутланнă.

Çутçанталăкра пулакансем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Смог çаплах вулкансем пĕрхĕннĕ чухне сывлăшра серăллă газăн концентрацийĕ хăпарса кайсан, пулса каять. Çак вулканран пулнă смога акăл. vog теççĕ.

Индонезире çунан вăрмансенче смог евĕрлĕ тĕтĕм тухать, вăл Малайзи, Филиппин, Сингапур тата Таиланд территорине куçса çитет.

Çав. пекех[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Как смог влияет на организм? Рекомендации медиков. РИА Новости (2007-08-21). Тĕрĕсленĕ 19 Ҫӗртме уйӑхӗн 2017.

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

^ Константин Ранкс Грязный хуже теплого. Как глобальное потепление затмило другие проблемы экологии. Московский Центр Карнеги (2016-09-15). Тĕрĕсленĕ 19 Ҫӗртме уйӑхӗн 2017.
^ Политехнический словарь / А.Ю. Ишлинский. — 3-е изд., перераб. и доп.. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1998. — ISBN 5-85270-264-1

[1] Константин Ранкс Грязный хуже теплого. Как глобальное потепление затмило другие проблемы экологии. Московский Центр Карнеги (2016-09-15). Тĕрĕсленĕ 19 Ҫӗртме уйӑхӗн 2017.

[2] Политехнический словарь / А.Ю. Ишлинский. — 3-е изд., перераб. и доп.. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1998. — ISBN 5-85270-264-1

[1]

[2]

п • с • т Çанталăк
Çулталăк тапхăрĕсем	Хĕлле • Çуркунне • Çулла • Кĕркунне (Ылттăн кĕркунне • Хура кĕркунне • Ват ăшши)

Тропик çулталăк тапхăрĕсем	Типĕ сезон • Çумăр сезонĕ

Çанталăк палăрăмĕсем	Аслати • Çиçĕм • Торнадо • Шывлă çавраçил • Шăн • Тропик циклонĕ • Тропик тулашĕнчи циклон • Сăлпăран • Тăвăл • Çил-тăвăл • Тусанлă тăвăл • Çулăмлă çавраçил • Тусанлă çавраçил

Атмосфера çăвăмĕсем	Йĕпхӳ • Çумăр • Аслатиллĕ çумăр (Аслатиллĕ юр) • Юр • Кĕрпе • Пăр • Сывлăм • Тăм • Пас • Каршака • Пăрлак • Пăрлă çумăр

Çанталăк тăрăмĕ тата прогноз	Сывлăш температури • Ăмăрлăх • Çил • Çил енĕ • Атмосфера пусăмĕ • Сывлăшăн танлаштаруллă нÿрĕклĕхĕ

п • с • т Варалани
Варалакансем	Мусор • Радиациллĕ каяшсем • Йывăр металсем • Космосри мусор • Тĕтĕм

Атмосферăна варалани	Йӳçĕклĕ çумăр • Сывлăш пахалăхĕн индексĕ • Моделирование атмосферного рассеивания • Планета тĕттĕмленни • Планета дистилляциленни • Планета ăшăнни • Сывлăш пахалăхĕ • Озон шăтăкĕ • Смог • Вог • Парник газĕсем

Шыва варалани	Эвтрофикаци • Гипокси • Сточные воды • Пресноводный экологический показатель качества • Океансене варалани • Тинĕсри мусор • Океан йӳçни • Нефте тăкса варалани • Карап варалани • Çиелтен юхни • Шыва ăшăпа варалани • Хулари юхан каяш шывĕ • Шыври чирсем • Шыв вараланăвĕн класĕсем • Застойная вода

Тăпрана варалани	Биоремедиаци • Гербицидсем • Пестицидсем

Радиаци экологийĕ	Актиноидсем çутçанталăкра • Тавра хутлăхĕн радиацийĕ • Аркану продукчĕсем • Радиоаципе варалани • Плутоний çутçанталăкра • Пайăрка чирĕ • Радий çутçанталăкра • Уран çутçанталăкра •

Урăхла вараланисем	Биоаккумуляци • Биомагнификаци • Визуальные загрязнения • Çутăпа варалани • Ăшăпа варалани • Шавпа варалани • Электромагнитпа варалани

Вараланине хирĕçле мероприятисем	Юхан каяш шыва тасатни • Каяшсене тирпелени • Экологи мониторингĕ

Патшалăхсем хушшинчи килĕшӳсем	Монреаль протоколĕ • Киот протоколĕ • Стокгольм конвенцийĕ • Международная конвенция по предотвращению загрязнения с судов (МАРПОЛ 73/78) • Конвенция по предотвращению загрязнения моря сбросами отходов и других материалов • Бухарест конвенцийĕ

Çав. пекех	Контаминант • Ксенобиотик • Персистентность • Какосфера • COVID-19 падемийĕ экологие витĕмлени

п • с • т Çутçанталăкри инкексем
Литосферăри	Лавинăсем • Çĕр чĕтренĕвĕсем • Лахар • Сель • Вулкан пĕрхĕнĕвĕсем

Гидросферăри	Шыв илнисем • Лимнологи катастрофисем • Цунами • Пăр цунами • Сасартăк шыв илни • Вĕлеревçĕ-хум • Пăр кайни • Кейпроллер • Тапă • Ейӳ

Атмосферăри	Çил-тăмансем • Циклон штормĕсем • Экстремаллĕ сивĕ • Экстремаллĕ шăрăх • Хăрă • Пăр штормĕсем • Вĕрӳ хумсем • Торнадо

Пушарсем	Вăрман пушарĕ • Вирт • Торф пушарĕ

Биосферăри	Эпидеми • Массăллă выçлăх • Пандеми • Дзуд • Джут