Тухăç Çĕпĕр
Тухăç Çĕпĕр — Çĕпĕр пайĕ, Енисейрен (анăçра) пуçласа водораздельных хребтов, идущих вдоль Лăпкă океанăн шыва уйăракан хырçăсем таринчен (тухăçра) саралса выртать.
Лаптăкĕ ~ 7,2 млн. çм².
Пĕрлехи хыпар
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Тавралăхĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Чылай çĕрне Вăта Çĕпĕр тӳрем сăртлăхĕн тайги витет, çурçĕрелле тундрăллă айлăсене куçать, кăнтăрпа тухăçра высокими горными хребтами Анăçпа Тухăç Саянсемпе Байкал лешьенпе, Ян-Колыма енĕн çӳллĕ ту хырçисем.
Территорисем, хуласем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Тухăç Çĕпĕрĕн çĕрĕнче Якути, Буряти, Тыва, Хакаси, Красноярск ен, Иркут облаçĕ тата Байкал лешьен административлă территорисем вырнаçнă.
Тухăç Çĕпĕрĕн хулисем: Красноярск, Иркутск, Улан-Удэ, Чита, Братск.
Çутçанталăкĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Пысăк юханшывĕсем: Енисей, Лена, Вилюй, Селенга, Олекма, Ангара.
Раççейĕн вăрман янтă пуррин çурине яхăнĕ Тухăç Çĕпĕрте упранать.
Ӗçе хатĕр йывăçсем: çемçе чăрăш (лиственница), хыр, чăрăш, кедр, пихта.
Тухăç Çĕпĕрте Раççейĕн 80% яхăн чуллă тата хăмăр кăрăк янтă пурри çĕр айĕнче выртать. Çаплах çак çĕр минераллă тăпрапа пуян: тимĕр — Коршун тата Абакан çĕрай управĕсем (Ангара-Пит районĕ), пăхăр-никкĕллĕ (Норильск), полиметаллсемлĕ (Алтай), бокситлă (Тухăç Саян).
Тухăç Çĕпĕрте — Якутире — ватăран та ватă Бодайба Минуса котловинин, Байкал лешьен ылтăн çĕр управĕсем. Çаплах алмазăн Якутири чи пысăк çĕрай уаправĕ.
Тухăç Çĕпĕрте çаплах минерал тăпраллă мар çĕрай управĕсем пур: слюда, графит, исланди шпачĕ, çурт-йĕр тумалли материалсем, тăварсем.
Литература
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Восточная Сибирь // Вешин — Газли. — М. : Советская энциклопедия, 1971. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 5).
- Восточная Сибирь : [арх. 21 октября 2022] / Г. С. Самойлова // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
Каçăсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Восточная Сибирь. Географическое описание Восточной Сибири. Описание истории, природы, населения и хозяйства Восточной Сибири
- Природа и география Восточной Сибири на сайте «Природа Байкала».