Турккă чĕлхи

Турккă чĕлхи
Тăван ячĕ:	Türkçe, Türk dili
Патшалăхсем:	Турци, Кипр, Болгари, Македони, Румыни, Греци, Ирак, Сири, Азербайджан, Албани, Германи, Раççей, Казахстан, Узбекистан, Абхази
Официаллă статус:	Турци Турци Кипр Кипр Шаблон:Ялавлани/Çурçĕр Кипрăн Турккă Республики Регионри е вырăнти официаллă чĕлхе: Македони Македони: Центар-Жупа тата Пласница общинисем Румыни Румыни:
Рейтинг:	21
Классификаци
Категори:	Еврази чĕлхисем
Алтай чĕлхисем (гипотезăлла çемье) Тюрк кĕçĕн турачĕ Огуз ушкăнĕ
Çырулăх:	латиница (турккă алфавичĕ)
Чĕлхе кочĕсем
ISO 639-1:	tr
ISO 639-2:	tur
ISO 639-3:	tur
Çавăн пекех пăхăр: Проект:Лингвистика

Турк чĕлхи (Türk dili (кĕскен: Türkçe)), — тĕрĕк чĕлхи, тĕрĕк чĕлхисен огуз чĕлхисем патне кĕреть, Турцин чĕлхи. Турк чĕлхи патне чи çывăх чĕлхесем: гагауз чĕлхи, азербайджан чĕлхи, туркмен чĕлхи. Çавăн пекех турккă чĕлхи патне Молдавири балкан-тĕрĕк гагаузсен диалекчĕ çывăх.

Алфавит

Турккă чĕлхи 29 саспаллинчен тăрать.

a b c ç d e f g ğ h ı i j k l m n o ö p r s ş t u ü v y z

Уçă сассисем:

хыттисем: a/ı, o/u

çемçисем: e/i, ö/ü

Глаголĕ

Хальхи вăхăчĕ (Şimdiki zaman)

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-(ı)yorum/-(i)yorum, -(u)yorum/-(ü)yorum	-(ı)yoruz/-(i)yoruz, -(u)yoruz/-(ü)yoruz
2	-(ı)yorsun/-(i)yorsun, -(u)yorsun/-(ü)yorsun	-(ı)yorsunuz/-(i)yorsunuz, -(u)yorsunuz/-(ü)yorsunuz
3	-(ı)yor/-(i)yor, -(u)yor/-(ü)yor	-(ı)yorlar/-(i)yorlar, -(u)yorlar/-(ü)yorlar

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-mıyorum/-miyorum, -muyorum/-müyorum	-mıyoruz/-miyoruz, -muyoruz/-müyoruz
2	-mıyorsun/-miyorsun, -muyorsun/-müyorsun	-mıyorsunuz/-miyorsunuz, -muyorsunuz/-müyorsunuz
3	-mıyor/-miyor, -muyor/-müyor	-mıyorlar/-miyorlar, -muyorlar/-müyorlar

Иртнĕ вăхăчĕ

Bilinen geçmiş zaman

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-dım/-dim, -dum/-düm, -tım/-tim, -tum/-tüm	-dık/-dik, -duk/-dük, -tık/-tik, -tuk/-tük
2	-dın/-din, -dun/-dün, -tın/-tin, -tun/-tün	-dınız/-diniz, -dunuz/-dünüz, -tınız/-tiniz, -tunuz/-tünüz
3	-dı/-di, -du/-dü, -tı/-ti, -tu/-tü	-dılar/-diler, -dular/-düler, -tılar/-tiler, -tular/-tüler

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-madım/-medim	-madık/-medik
2	-madın/-medin	-madınız/-mediniz
3	-madı/-medi	-madılar/-mediler

Öğrenilen geçmiş zaman

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-mışım/-mişim, -muşum/-müşüm	-mışız/-mişiz, -muşuz/-müşüz
2	-mışsın/-mişsin, -muşsun/-müşsün	-mışsınız/-mişsiniz, -muşsunuz/-müşsünüz
3	-mış/-miş, -muş/-müş	-mışlar/-mişler, -muşlar/-müşler

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-mamışım/-memişim	-mamışız/-memişiz
2	-mamışsın/-memişsin	-mamışsınız/-memişsiniz
3	-mamış/-memiş	-mamışlar/-memişler

Пулас вăхăчĕ

Geniş zaman

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-(a)rım/-(e)rim, -(ı)rım/-(i)rim, -(u)rum/-(ü)rüm	-(a)rız/-(e)riz, -(ı)rız/-(i)riz, -(u)ruz/-(ü)rüz
2	-(a)rsın/-(e)rsin, -(ı)rsın/-(i)rsin, -(u)rsun/-(ü)rsün	-(a)rsınız/-(e)rsiniz, -(ı)rsınız/-(i)rsiniz, -(u)rsunuz/-(ü)rsünüz
3	-(a)r/-(e)r, -(ı)r/-(i)r, -(u)r/-(ü)r	-(a)rlar/-(e)rler, -(ı)rlar/-(i)rler, -(u)rlar/-(ü)rler

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-mam/-mem	-mayız/-meyiz
2	-mazsın/-mezsin	-mazsınız/-mezsiniz
3	-maz/-mez	-mazlar/-mezler

Gelecek zaman

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-acağım/-eceğim, -yacağım/-yeceğim	-acağız/-eceğiz, -yacağız/-yeceğiz
2	-acaksın/-eceksin, -yacaksın/-yeceksin	-acaksınız/-eceksiniz, -yacaksınız/-yeceksiniz
3	-acak/-ecek, -yacak/-yecek	-acaklar/-ecekler, -yacaklar/-yecekler

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-mayacağım/-meyeceğim	-mayacağız/-meyeceğiz
2	-mayacaksın/-meyeceksin	-mayacaksınız/-meyeceksiniz
3	-mayacak/-meyecek	-mayacaklar/-meyecekler

Şart kipi

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-sam/-sem	-sak/-sek
2	-san/-sen	-sanız/-seniz
3	-sa/-se	-salar/-seler

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-masam/-mesem	-masak/-mesek
2	-masan/-mesen	-masanız/-meseniz
3	-masa/-mese	-masalar/-meseler

Gereklilik kipi

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-malıyım/-meliyim	-malıyız/-meliyiz
2	-malısın/-melisin	-malısınız/-melisiniz
3	-malı/-meli	-malılar/-meliler

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-mamalıyım/-memeliyim	-mamalıyız/-memeliyiz
2	-mamalısın/-memelisin	-mamalısınız/-memelisiniz
3	-mamalı/-memeli	-mamalılar/-memeliler

İstek kipi

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-ayım/-eyim	-alım/-elim, -yalım/-yelim
2
3

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-mayayım/-meyeyim	-mayalım/-meyelim
2
3

Хушнă глаголĕ (Emir kipi)

Пит	Пĕррели	Нумайли
1
2	-	-ın(ız)/-in(iz), -un(uz)/-ün(üz), -yın(ız)/-yin(iz), -yun(uz)/-yün(üz)
3	-sın/-sin, -sun/-sün	-sınlar/-sinler, -sunlar/-sünler

Пит	Пĕррели	Нумайли
1
2	-ma/-me	-mayın(ız)/-meyin(iz)
3	-masın/-mesin	-masınlar/-mesinler

İyelik eki (Камăнни)

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	-m, -ım/-im, -um/-üm	-mız/-miz, -muz/-müz, -ımız/-imiz, -umuz/-ümüz
2	-n, -ın/-in, -un/-ün	-nız/-niz, -nuz/-nüz, -ınız/-iniz, -unuz/-ünüz
3	-sı/-si, -su/-sü, -ı/-i, -u/-ü	-lar/-ler, -ları/-leri

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	Benim	Bizim
2	Senin	Sizin
3	Onun	Onların

• 1п. пĕр. уçă сасă хыççăн - m, хупă сасă хыççăн - ım, - im, - um, - üm
• 2п. пĕр. уçă сасă хыççăн - n, хупă сасă хыççăн - ın, - in, - un, - ün
• 3п. пĕр. уçă сасă хыççăн - sı, - si, - su, - sü, хупă сасă хыççăн - ı, - i, - u, - ü
• 1п. нум. уçă сасă хыççăн - mız, - miz, - muz, - müz, хупă сасă хыççăн - ımız, - imiz, - umuz, - ümüz
• 2п. нум. уçă сасă хыççăн - nız, - niz, - nuz, - nüz, хупă сасă хыççăн - ınız, - iniz, - unuz, - ünüz
• 3п. нум. уçă сасă хыççăн - lar, -ler, хупă сасă хыççăн - ları, - leri

Прототипĕ

Пит	Пĕррели	Нумайли
1	ben (эпĕ)	biz (эпир)
2	sen (эсĕ)	siz (эсир)
3	o (вăл)	onlar (вĕсем)

Чăваш чĕлхипе танлаштарăвĕ

Чăваш чĕлхи пек турккă чĕлхи тĕрĕк чĕлхе ушкăнĕ кĕнипе вĕсем çывăх. Сăмахсен нумайăшĕ пĕр тымарлă. Ӗлĕк тĕрĕк чĕлхи мĕнле пулни пирки тĕпчевçĕсем паян кун та тавлашаççĕ пулин те хăш пĕрисем чăваш чĕлхи ĕлĕк тĕрĕк чĕлхине чи çывăх иккене пĕлтереççĕ.^{Çăлкуç кирлĕ.}

Тăтăшах тĕл пулакан сыпаксен улшăнăвĕсем (чăвашла - турккăлла)

• çу - ya: çун - yan,
• ю (йу) - ka: юр - кар, юл - кал, юн - кан...
• вă - o: вăл - ol, вăкăр - öküz
• ви - ö: вил - öl
• м - b: ме! - be!, мана - bana
• ку - gö: кур - gör, куç - göz, кул - göl
• р - z: эпир - biz, эсир - siz, вăкăр - oguz
• ç - y: çăлтăр - yıldız, çĕнĕ - yeni
• у - a: урапа - araba, юл - kal, юн - yan
• х - k: хура - kara, хĕрĕх - kırk

Вуламалли

• Кабардин О.Ф. Самоучитель турецкого языка. — Высшая школа, 2002. — ISBN 5-06-004001-1

Каçăсем

• Нумайчĕлхеллĕ турккă чĕлхин сăмахсарĕ 2007 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ. (Акăлчанла, нимĕçле, вырăсла, французла, испанла, италиле, яппунла, корейла, арабла, китайла)
• чӑвашла-турккӑлла пӗрпеклӗ сӑмахсен пуххи, Виктор Бычковӑн блогӗ.