Балкарсем
| Балкарсем | ||||||||||
| ||||||||||
| Хальхи вырнаçăвĕ тата йышĕ | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Пурӗ: ▲ 125 000 ях. (2010, хаклав)
 Ӳспекстан: 700 (хаклав, 2016)[6] | ||||||||||
| Чĕлхе | Карачай-палкар | |||||||||
| Тĕн | ислам (суннизм) | |||||||||
| Расă тĕсĕ | Европеоидсем[7] | |||||||||
| Тăван халăхсем | карачайсем, крым тутарĕсем, кумыксем, нохайсем | |||||||||
Балкарсем (аланла) — тĕрĕк çемйинчи, карачайсене çывăх, вĕсемпе пĕр чĕдхепе калаçакан халăх[8].
Халăх йышĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Раççейре — 108 пин çын (2002) пурăнать, Кабарда-Балкари республикинче (кăнтăр тата кăнтăр-анăç енче) — 105 пин.
Этнос пайĕсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Вырăнти ушкăнĕсем: балкарсем (малкъарлыла), пиçинкисем (бызынгычыла), холамсем (холамлыла), чегемсем (чегемлиле), урусбисем е баксансем (басханчыла).
Тĕн
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Хăйсен йăлипе исламăн суннит тĕсне тытса пыраççĕ. Балкарсен авалхи тĕн йăли - танкăр.
Кун-çулĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]XIII ĕмĕрте монголсем тапăнса килсе, палкарсене тӳремсенчен ту хушăкĕсене тĕртсе куçараççĕ; кунта вĕсем пилĕк пысăк «пĕрлĕх» йĕркелеççĕ: Палкар, Хулам, Пеçенке, Чекем тата Уруспи. XIX ĕмĕрĕн иккĕмĕш пайĕнче палкарсен пĕр ушкăнĕ айлăма анать, тепĕррисем Турцие куçса каяççĕ (махаджирлăх), несĕлĕсем халĕ те унтах пуранаççĕ.
1944 çулта балкарсене, нимĕç çарĕсемпе пĕр май пулнă тесе айăпласа, пĕтĕмпех Вăтам Азине ирĕксĕрех куçараççĕ. 1957 çулта тин халăхăн сахал пайĕ Кабарда-Палкара таврăнать; чылайăшĕ Казахстанпа Киргизире юлаççĕ.
Паллă балкарсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Кайсын Кулиев, паллă палкар сăвăçĕ.
- Казим Мечиев - палкар чĕлхин илемлĕхне никĕслекенĕ.
Литература
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Абаев М. К. Исторический очерк «Балкария» // Мусульманин. — Париж: 60.02.2011. — № 14—17.
- Батчаев В. М. Балкария в XV — начале XIX вв. — М.: ТАС-Издат, 2006.
- Балкарцы // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — ISBN 978-5-287-00718-8
- Балкарцы // Этноатлас Красноярского края / Совет администрации Красноярского края. Управление общественных связей ; тĕп ред. Р. Г. Рафиков ; редкол.: В. П. Кривоногов, Р. Д. Цокаев. — 2-мқш кăл., тӳрл. хуш.. — Красноярск: Платина (PLATINA), 2008. — ISBN 978-5-98624-092-3
- Ошибка: не задан параметр Шаблон:Para в шаблоне {{публикация}}. — ISBN 5-85270-330-3.
- Шаблон:Кĕнеке:Народы мира
- Кипкеева З. Б. Карачаево-балкарская диаспора в Турции. — Ставрополь: Изд-во СГУ, 2000. — ISBN 5-88648-212-1
- Сабанчиев Х.-М. А. Депортация, жизнь в ссылке и реабилитация балкарского народа: 1940-е — начало XXI в / автореферат дис. ... доктора исторических наук : 07.00.02. — Ростов Д/ç: Рост. гос. ун-т, 2007.
- Сабанчиев Х.-М. А. Балкарцы : выселение и возвращение. — Нальчик: Эльбрус, 2008. — (Балкарская историческая серия). — ISBN 978-5-7680-2189-4
Асăрхавсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- ^ 1, 2, 3, 4 тата 5 Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года 2020 ҫулхи Ака уйӑхӗн 30-мӗшӗнче архивланӑ.
- ^ Kazakhstan - People Groups. Balkar // Joshua Project. A ministry of the U.S. Center for World Mission.
- ^ Kyrgyzstan - People Groups. Balkar // Joshua Project. A ministry of the U.S. Center for World Mission.
- ^ Борлакова Ф.А. Карачаево-балкарская диаспора в США // Научные проблемы гуманитарных исследований. — 2008. — № 15.
- ^ Всеукраинская перепись населения 2001 года. Распределение населения по национальности и родному языку. Государственный комитет статистики Украины. çăлкуçран архивланă 25 Ҫурла уйӑхӗн 2011.
- ^ {{cite web|url=http://joshuaproject.net/countries/UZ
- ^ "Соматологически карачаевцы и балкарцы относятся к кавкасионской расе северокавказских популяций" Источник: ИЭА Российской академии наук, Фундаментальный том серии "Народы и культуры" - "Карачаевцы. Балкарцы", стр.24, 2014, М.: Наука, 2014, - стр. 815. (в пер.) ISBN 978-5-02-038043-1
- ^ Чувашская энциклопедия