Узбекистан
| O‘zbekiston Respublikasi Узбекистан | |||||
| |||||
| |||||
| Патшалăх чĕлхисем | узбек чĕлхи | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тĕп хула | Ташкент | ||||
| Чи пысăк хула | |||||
| Президент | Шавкат Мирзиёев | ||||
| Премьер-министр | Абдулла Арипов | ||||
| Лаптăкĕ - Пĕтĕмпе |
55 вырăнта 448 978 км2 | ||||
| Халăх йышĕ - Пĕтĕмпе(2011) - Йышлăхĕ |
41 вырăнта 37 543 167[1] 82,3/км² | ||||
| Валюта ячĕ | Сум | ||||
| Вăхăт тăрăхĕ | ГВ +5 пуçласа +5 таран | ||||
| Патшалăх гимнĕ | Узбекистан патшалăхĕн гимнĕ | ||||
| Тетел доменĕ | .uz | ||||
| Тел. префиксĕ | +998 | ||||
Узбек Республики (Узбекистан) (узб. Oʻzbekiston / Ўзбекистон) — Вăтам Азире вырнаçнă патшалăх. Халăх йышĕ 25,5 млн. (2003 çулхи кăрлачăн 1-мĕшĕ валли) çынпа танлашать, вĕсенчен 37% — хула çыннисем, 63% — ял çыннисем. Патшалăх чĕлхи шучĕнче ӳспек чĕлхи шутланать.
Администрациллӗ пайлану
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Администрациллӗ пайлану тӑрӑх Узбекистанта пӗр республика (Каракалпакстан), 12 вилоят (узб. viloyat / вилоят) тата пӗр хула (Ташкент) пур. Вилоят тата республика районсемпе (узб. tuman / туман) вилоят (республика) пӗлтерӗшлӗ хуласенче пайланаҫҫӗ. Ташкентре — хула шалӗнчи районсем пур. Вилоятӑн тата республикӑн районӗсен йышне: район пӗлтерӗшлӗ хуласем, хула посёлокӗсем (узб. shaharcha / шаҳарча), ял канашӗсем (узб. qishloq fuqarolar yigʻini / қишлоқ фуқаролар йиғини) кӗнӗ.
Ял канашӗсем вилоят пӗлтерӗшлӗ хуласен йышне кӗрееҫҫӗ, хула посёлокӗсем вара — вилоят (республика) пӗлтерӗшлӗ хуласен тата Ташкент шалӗнчи районӗсен йышне кӗрееҫҫӗ[2].
| Адм. виҫе | Адм. центр | Лаптӑк ҫм² | Халӑх йышӗ |
|---|---|---|---|
| Каракалпакстан Республики | Нукус | 160,000 | 1,200,000 |
| Андижан вилоячӗ | Андижан | 4,200 | 3,105,000 |
| Бухара вилоячӗ | Бухара | 39,400 | 1,384,700 |
| Джизак вилоячӗ | Джизак | 20,500 | 910,500 |
| Кашкадарья вилоячӗ | Карши | 28,400 | 3,149,000 |
| Навои вилоячӗ | Навои | 110,800 | 767,500 |
| Наманган вилоячӗ | Наманган | 7,900 | 2,000,123 |
| Самарканд вилоячӗ | Самарканд | 16,400 | 3,714,800 |
| Сурхандарья вилоячӗ | Термез | 20,800 | 1,676,000 |
| Сырдарья вилоячӗ | Гулистан | 5,100 | 648,100 |
| Ташкент вилоячӗ | Нурафшон | 15,300 | 4,450,000 |
| Фергана вилоячӗ | Фергана | 6,800 | 3.620.100 |
| Хорезм вилоячӗ | Ургенч | 6,300 | 1,200,000 |
| Ташкент хули | Ташкент | 3,338 | 2,340,900 |
Хулисем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Халăх йышĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]1 кăрлач 2011 çулта Узбекистан халах йышĕ 29 млн çын çитрĕ.
| Халăх | Пайĕ, % ( 2008 ) |
|---|---|
| Узбексем | 80 % |
| Таджиксем | 5 % |
| Вырăссем | 3,5 % |
| Казахсем | 3 % |
| Каракалпаксем | 2,5 % |
| Тутарсем | 1,5 % |
Иртнĕ 20 çулта Ӳспекстанра халăх йышĕ васкавлă ӳсеть. Халăх шутĕнче çамрăк ачисемĕн пысăк пайĕ. Патшалăхра вăтам халăх ватăлăхĕ — 22 çул (Германире 40 çул, Раççейра 37 çул).
Экономика
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- ШВП пĕр çынна - 1 640 $ ( 2008 ) ;
- Ĕçлекенсем вырнаçнă : ялхуçалăхра - 44 %, промышленность - 20 %, суту-илÿ т. ыт - 36 %.
Ӳкерчӗксем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Паллă çынсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Ибн Сина - Бухара хули умăнче вырнаçнă Ашики ялĕнче çуралнă.
Каçăсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Ӳспекстан правительствин оффициаллă сайчĕ
- Саёхат значит путешествие — Фотографии Узбекистана, Казахстана, Туркменистана 2007 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 16-мӗшӗнче архивланӑ.
Азири патшалăхсем |
|
|---|---|
Азербайджан² • Афганистан • Бангладеш • Бахрейн • Бруней • Бутан • Вьетнам • Грузи² • Египет¹ • Иорданăн Анăç Çыранĕ • Израиль • Инди • Индонези • Иордани • Ирак • Иран • Йемен • Казахстан² • Камбоджа • Катар • Кипр • Кăркăсстан • Китай • КХДР • Кувейт • Лаос • Ливан • Малайзи • Мальдивсем • Монголи • Мьянма • Непал • ПАЭ • Оман • Пакистан • Раççей Федерацийĕ² • Сауд Аравийĕ • Газа Секторĕ • Сингапур • Сири • Таджикистан • Таиланд • Тайвань • Туркменистан • Турци² • Тухăç Тимор • Ӳспекстан • Филиппин • Шри-Ланка • Кăнтăр Корей • Эрмени • Япони ¹ Ытларах енĕпе Африкăра вырнаçнă ² пĕчĕк пайĕ çавăн пекех Европăра вырнаçнă |
Узбекистан историйĕ |
|
|---|---|
| Аваллăх |
Андрон культури (п.эрч. XVII — п.эрч. IX ĕм.) • Бактри-Марги археологи комплексĕ (п.эрч. XXIII — п.эрч. XVIII ĕм.) • Скифсем (саксем, массагетсем, дахсем) (п.эрч. XVIII — п.эрч. IV) • Хорезм (п.эрч. VIII — п.эрч. VI ĕм.) • Сăкăт (— п.эрч. VI ĕм.) • Чач (— п.эрч. III ĕм.) • Фергана (— п.эрч. VI ĕм.) • Бактри (п.эрч. VIII — п.эрч. VI ĕм.) • Ахеменид патшалăхĕ (п.эрч. 558—330) • Александр Македонскин империйĕ (п.эрч. 334 — п.эрч. 312) • Селевкидсен патшалăхĕ (п.эрч. 312—п.эрч. 250 çç.) • Грек-Бактри патшалăхĕ (п.эрч. 250 — п.эрч. 130 çç.) |
| (П.эрч. II ĕмĕр — 1055) |
Кангюй патшалăхĕ (п.эрч. III ĕм. — п.эрч. V ĕм. варри) • Давань (п.эрч. II — п.эрч. I ĕм.) • Кушан патшалăхĕ (I — III ĕм.) • Уструшана (IV — V ĕм.) • Чаганиан (V — IX ĕм.) • Илак (V — XIII ĕм.) • Хионитсен патшалăхĕ (IV — V ĕм.) • Кидаритсен патшалăхĕ (Тохаристан) (IV — V ĕм.) • Эфталитсен патшалăхĕ (V — VI ĕм.) • Тĕрĕк хаканлăхĕ (552—603) • Анăçри хаканлăх (603—698) • Тюргеш хаканлăхĕ (698—766) • Огуз патшалăхĕ (750—1055) • Карлук хаканлăхĕ (766—940) |
| Ислам çĕнсе илни (661—750) |
Омейяд халифачĕ (661—750) • Аббасид халифачĕ (750—1258) • Тахирид эмирачĕ (821—873) • Саффарид эмирачĕ (861—1003) • Саманид эмирачĕ (875—999) |
| Тĕрĕк патшалăхĕсем (840—1221) |
Газневид султаначĕ (963—1187) • Караханид патшалăхĕ (840—1040) • Анăç-Караханид ханлăхĕ (1040—1212) • Тухăç-Караханид ханлăхĕ (1042—1212) • Сельджукидсен патшалăхĕ (1037—1194) • Хорезмшахĕсен султаначĕ (1077—1231) |
| Монголсем çĕнсе илни (1221—1269) |
Каракитай ханлăхĕ (1141—1212) • Монгол империйĕ (1206—1291) • Чагатай улусĕ (1224—1340) • Джучи улусĕ (1224—1360) |
| Çĕнĕ вăхăт |
Могулистан (Тухăç Чагатай улусĕ) (1346—1370) • Тамерлан империйĕ тата Тимуридсен патшалăхĕсем (1370—1500) • Узбек ханлăхĕ (1428—1468) • Бухара ханлăхĕ (1500—1785) • Хива ханлăхĕ (1512—1920) • Коканд ханлăхĕ (1709—1876) • Ташкент патшалăхĕ (1784—1809) • Бухара эмирачĕ (1785—1920) • Кундуз ханлăхĕ (1800—1850) • Раççей империн Вăтам Азири харпăрлăхĕсем (Сырдарья • Фергана) • Самарканд облаçĕсем • Туркестан автономийĕ (1917—1918) • Вăхăтлăх Фергана правительстви (1919—1920) |
| Çĕнĕрех вăхăт |
Туркестан АССР (1918—1924) • Бухара ХСР (1920—1924) • Хорезм ХСР (1920—1923) • Хорезм ССР (1923—1924) • Бухара ССР (1924) • Узбек ССР (1924—1991) • Узбекистан Республики (1991-па) |
Чылай тĕрĕк этносĕллĕ патшалăхсемпе регионсем |
|
|---|---|
Хальхи патшалăхсем | |
Тахçанхи патшалăхсем | |
Шаблон:Славян патшалăхĕсем Шаблон:ИПТ
Коллектив хăрушсăрлăхĕ килĕшĕвĕн организацийĕ (ОДКБ) |
|
|---|---|
| Хутшăнакансем | |
| Малтан хутшăннисем | |
| Сăнакан патшалăхсем, парламент ассамблейи çумĕнче | |
| Вăрçă организацисем | |
Шанхай пĕрĕçлĕх организацийĕ (ШОС, SCO) |
|
|---|---|
|
Шаблон:ОИК Шаблон:ОЭС Шаблон:ВАП Шаблон:СССР арканăвĕ хыççăнхи патшалăхсем
Вăтам Ази |
|
|---|---|
Афганистан • Казахстан • Кăркăсстан • Китай • Монголи • Таджикистан • Туркменистан • Узбекистан |
Чылай иран этносĕллĕ патшалăхсемпе регионсем |
|
|---|---|
| Хальхи патшалăхсем | |
| Чылай иран этносĕллĕ патшалăхсем | |
| Историри патшалăхсем | |
| Çăлкуçсем тата процентсем | |
- ^ [https://stat.uz/uz/ O‘zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi statistika agentligi].
- ^ СОАТО Система обозначений административно-территориальных образований (узб.). Узстат.