Сикким

Сикким
Сикким
	непал सिक्किम; акăл. Sikkim
	Герб
Никӗсленӗ/йӗркеленӗ дата	1975 çулхи çу, 16-мĕшĕ
Патшалӑх	Инди;
Администраци вырӑнӗ	Гангток[d]
Административлӑ-территориллӗ пай	Инди
Вӑхӑт тӑрӑхӗ	UTC+5:30[d]
Геоданнӑйсем	Data:India/Sikkim.map
Чи ҫӳллӗ вырӑн	Канченджанга[d]
Патшалӑх пуҫлӑхӗ	Шринивас Дадасахеб Патил[d] и Лакшман Прасад Ачария[d]
Правительство пуҫлӑхӗн должноҫӗ	главный министр Сиккима[d]
Правительство пуҫлӑхӗ	Паван Кумар Чамлинг[d] и Prem Singh Tamang[d]
Ӗҫ тӑвакан влаҫ	Council of Ministers of Sikkim[d]
Саккун йышӑнакан орган	Sikkim Legislative Assembly[d]
Халӑх йышӗ	▼657 876 чел. (2011);
Арҫынсен йышӗ	323 070
Хӗрарӑмсен йышӗ	287 507
Тытса тӑрать	Paljor Stadium[d]
Чикӗленсе тӑрать	Западная Бенгалия[d]
Пӗрле лаптӑка йышӑнать	Sikkim[d]
Улӑштарнӑ	Королевство Сикким[d]
Калаҫу чӗлхи	Центральный тибетский язык[d], кулунгский язык[d], Majhwar[d], Лимбу[d], сиккимский язык[d], Bantawa[d], грома[d], Thulung[d], Якха[d], лепча[d], Шерпский язык[d], дзонг-кэ[d], неварский язык[d] и тибетский язык[d]
Лаптӑк	7096 тăваткал километр;
Официаллӑ сайт	sikkim.gov.in
Пичете/эмблемӑна сӑнласа пани	Seal of Sikkim[d]
Уҫӑ даннӑйсен порталӗ	Sikkim Open Data[d]
Экономики	economy of Sikkim[d]
Хула халӑхӗ	153 578
Ял халӑхӗ	456 999
Хут пӗлменнисем	165 625
Хут пӗлекенсем	444 952
Ку тӑрӑхра ӳкернӗ фильмсен категорийӗ	Category:Films shot in Sikkim[d]
	Сикким
	Медиафайлы на Викиампар

Сикким (непал सिक्किम; бхути འབྲས་ལྗོངས་ Bras Ljongs; дзонг-кэ སིཁིམ; акăл. Sikkim) — Гемалайра вырнаҫнӑ ҫурҫӗр-тухӑҫри Инди штачӗ.

Сикким Индин мӗнпур штатне илес пулсан халӑх чи сахал пурӑнакан вырӑн^[5].

Официаллӑ чӗлхесем — непали, лепча тата бхути (1977 ҫултанпа), лимбу (1981 ҫултанпа), невар, рай, гурунг, шерп тата таманг (1995 ҫултанпа), сунвар (1996 ҫултанпа)^[6]. Непалисӗр пуҫне ытти чӗлхесен официаллӑ чӗлхе статусӗпе чи малтан вырӑнти культурӑпа йӑла-йӗркене сыхласа хӑварма усӑ кураҫҫӗ.

Тӗп тӗнсем — индуизм тата ваджраян буддизм турачӗ.

Штатӑн чи пысӑк хули тата тӗп хули Гангток шутланать^[7].

1861 ҫулчен Сикким Намгьял династи тытса тӑракак ирӗклӗ кнеҫлӗх пулнӑ. 1861 ҫултанпа — Британи протекторачӗ. 1975 ҫултанпа Инди йышне кӗрет.

Сиккима хӑш чухне, кунти ҫӳллӗ тусен илемлӗхне пула тата кунта ҫитме йывӑррине кура, Шангри-Лан Гималайри юлашки вырӑнӗ^[8] теҫҫӗ.

Ят мӗнле пулнӑ

«Сикким» ят пулса кайнин чи анлӑ сарӑлнӑ версийӗ — лимбу чӗлхинчи икӗ сӑмах ҫыхӑнса йӗркеленни (су «ҫӗнӗ» тата кхйим «кермен, ҫурт» сӑмах кунта Сиккимӑн пӗрремӗш пуҫлӑхӗ Пунцог Намгьял тунӑ кермен пирки пырать). Тибет чӗлхинче Сикким «Денджонг» (тиб. འབྲས་ལྗོངས Denjong, Denzong) ятлӑ, ку вӑл «рис тӗнчи» е «рис айлӑмне» пӗлтерет; ҫавӑн пекех «Демоджонг» (тиб. འབྲས་མོ་ལྗོངས་ Demojong)^[9] ятпа та калаҫҫӗ. Лепчалла, Сиккимӑн тӗп халӑхӗн чӗлхипе, ҫӗршыв «Най-ма-эль» (Nye-mae-el, «ҫӑтмах») ятлӑ, сикким чӗлхипе вара — «Беймул демазонг» (акăл. Beymul Demazong) ятлӑ, ку вӑл «пытаннӑ рис айлӑмӗ» тенине пӗлтерет^[10].

Географи

Тĕп статья: Сикким географиӗ

Штат анӑҫра Непалпа, ҫурҫӗрте тата тухӑҫра Китай Халӑх Республикипе, кӑнтӑр-тухӑҫра Бутанпа, кӑнтӑрта Анӑҫри Бенгали Инди штачӗпе чикӗленет. Инди штачӗсемпе территорийӗсен хушшинче вӑл лаптӑкӗпе 28-мӗш (35-рен), Сиккимӑн лаптӑкӗ 7096 км² танлашать^[11].

Сикким ҫурҫӗртен кӑнтӑралла 114 ҫухрӑма тӑсӑлать, анӑҫран тухӑҫалла — 64 ҫухрӑма. Сиккимӑн чи аялта выртакан вырӑнӗ 280 м ҫӳллӗшӗнче, чи ҫӳлли — Канченджанга тӑвӗ — 8585 м ҫӳллӗшӗнче. Сикким лаптӑкӗн виҫҫӗмӗш пайӗ патнелле вӑрманлӑ^[12].

Ҫынсем пурӑнакан лаптӑк штатӑн кӑнтӑр енче, Гималай ту юпписенче вырнаҫнӑ. Сиккимра 21 пӑрлӑх пур. Пӑрланнӑ вырӑнсен тӗп облаҫӗсем штатӑн ҫурҫӗр-анӑҫ пайӗнче, Канченджанга ҫывӑхӗнче вырнаҫнӑ, ҫавӑн пекех ҫурҫӗр-тухӑҫ енче те пур. Сиккимра ҫӳллӗ сӑртсенче вырнаҫнӑ 227 кӳлӗ тата ҫӗр ытла юханшыв шутласа тухнӑ. Сикким юханшывӗсем пӑрлӑхсем ирӗлнӗ шывпа тулаҫҫӗ, штатӑн ҫурҫӗр тата тухӑҫ енче пуҫланса вӗсем анӑҫ тата кӑнтӑр енчи анлӑ айлӑмсене юхса тухаҫҫӗ. Тиста, час-часах ӑна «Сикким артерийӗ» теҫҫӗ, пӗтӗм штат урлӑ ҫурҫӗртен кӑнтӑралла юхса иртет. Сикким территоринче унӑн тӑршшӗ 105 ҫм танлашать^[13]. Сакӑр ту урлӑ каҫмалли вырӑн Сиккима Тибетпа, Непалпа тата Бутанпа ҫыхӑнтарать^[14].

Геологи

Сиккимӑн сӑрчӗсем, тӗпрен илсен, гнейссемпе сланецсенчен тӑраҫҫӗ, вӗсем ҫинче хулӑм мар вӑйсӑр тӑпрасем йӗркеленеҫҫӗ. Тӑпрара минералсемпе органикӑллӑ тутлӑхлӑ япаласем пит сахал.

Ҫӗр айӗнчи пурлӑх шутне пӑхӑр тӑпри, доломит, акшар чулӗ, графит, слюда, тимӗр тӑпри тата кӑмрӑк кӗреҫҫӗ^[15]^[16].

Сикким ҫӗр чӗтренӗвӗн хӑрушлӑхӗпе паллӑ. Ҫӗр чӗтренӗвӗсем штатра тӑтӑш пулса иртеҫҫӗ. Тӗслӗхрен, 2006 ҫулхи нарӑсӑн 14-мӗшӗнче 5,7 магнитудӑллӑ ҫӗр чӗтренӗвӗ пулса иртнӗ, ӑна пула ҫуртсем, ҫав шутра ӗлӗкхисем те, арканнӑ^[17].

Климат

Сиккимӑн пысӑках мар территорийӗ тӗрлӗ ҫӳллӗшре вырнаҫнине пула кунта климат вӑйлӑ улшӑннине сӑнама май пур: кӑнтӑрта вӑл субтропиклӑ, ҫурҫӗрте, ҫӳллӗ тусенче, сӑртлӑ-туллӑ (тундра климат зони). Ҫынсем пурӑнакан лаптӑкӑн ытларах пайӗ вӑтам климатра вырнаҫнӑ, ҫулла чи пысӑк температура 28 ° C ҫитет, хӗлле чи пӗчӗк температура 0 °C яхӑн. Ҫулталӑкри вӑтам температура 18 °C. Гималайри юр выртакан тӑрӑх 6000 метра яхӑн ҫӳллӗшре иртет^[18].

Муссон вӑхӑтӗнче шалкӑм ҫумӑра пула ҫӗр ҫийӗ шуса анни час-часах тӗл пулать. Хӗлле тата муссонсем вӑхӑтӗнче те тавралӑха час-часах тӗтре карса илет, ҫакӑ транспорта ҫӳреме чылай кансӗрлет^[14].

Флора

Сикким Гималай тӑвӗ пуҫланнӑ ҫӗртре вырнаҫнӑ, ӑна официаллӑ майпа Инди экорегионӗсенчен пӗрин шутне кӗртнӗ. Штатӑн ытларах пайӗ вӑрманлӑ, ҫакна пула кунти фауна та, флора та калама ҫук питӗ пуян. Штат лаптӑкӗ тӗрлӗ ҫӳллӗшре вырнаҫнине пула тӗрлӗ климат тӑрӑхӗсем пулни кунта ӳсентӑрансен нумай тӗсне ҫитӗнме май парать.

Рододендрон Сиккимӑн символӗ шутланать, субтропикран пуҫласа ҫӳллӗ ту климат зони таран рододендронӑн 35 тӗсне тӗл пулма пулать. Ытла пысӑках мар ҫӳллӗшри лаптӑксенче субтропикри ӳсентӑранӗсем ӳсеҫҫӗ. 1 500 метр ҫӳллӗшӗнче ҫулҫӑллӑ вӑрмансем пуҫланаҫҫӗ. 3 500 тата 5 000 ҫӳллӗшре лӑсӑллӑ вӑрмансем тӗл пулаҫҫӗ. Тата ҫӳллӗрех вырӑнсенче альп тундринче ӳсекен ӳсентӑрансем вырнаҫнӑ. Сиккимра 5 000 яхӑн чечек кӑларакан ӳсентӑран ҫитӗнет, ҫав шутра 523 сайра тӗл пулакан орхидея тӗсӗ^[19], первоцветӑн 60 тӗсӗ, юманӑн 11 тӗсӗ, бамбукӑн 23 тӗсӗ, ҫавӑн пекех лӑсӑллӑ ӳсентӑранӑн 16 тӗсӗ, упасаррин 362 тӗсӗ (вӗсенчен саккӑрӑшӗ — йывӑҫ евӗрлисем) пур.

Фауна

Сӗтпе ӳсекен чӗрчунсенчен юр барсӗ, кабарга, тар, пӗчӗк панда тӗл пулаҫҫӗ. Пӗртен-пӗр эндемиклӑ сӗтпе ӳсекен чӗрчун — тухӑҫ-гималай тарӗ (Hemitragus jemhalicus schaeferi)^[20].

Сиккимре кайӑк-кӗшӗкӗн 550 тӗсне регистрациленӗ, вӗсенчен 26-шне сайра тӗл пулакан тата ҫухалакан шутне кӗртнӗ^[14]^[21].

Инди субконтинентӗнче тупса палӑртнӑ лӗпӗшсен 1 438 тӗсӗнчен^[22] 695-шне Сиккимра тӗл путма пулать^[23].

Сыхланакан ҫутҫанталӑк торриторисем

Лаптӑкӗпе пысӑках мар пулин те Сикким территоринче федераци шайӗнчи ултӑ сыхлакан ҫутҫанталӑк тӑрӑхӗ вырнаҫнӑ: пӗр наци паркӗ тата пилӗк ҫутҫанталӑк заповедникӗ (акăл. wildlife sanctuaries). Вӗсене пурне те гималай ландшафтне хӳтӗлеме йӗркеленӗ. Сиккимри ҫутҫанталӑка сыхлама йӗркеленӗ чи ӗлӗкхи тӑрӑх Канченджанга наци паркӗ шутланать, ӑна 1977 ҫулта никӗсленӗ, вӑл 1784 км² лаптӑк йышӑнать. Малашне тата пилӗк сыхлав лаптӑкне йӗркелеме палӑртса хунӑ, ҫав шутра Кьонгносиа наци паркӗ те пур^[24].

Штат кун-ҫулӗ

Тĕп статьясем: Сикким историйӗ, Сикким (кнеҫлӗх), Чогьял

Сиккима ҫыру ҫӑлкуҫӗнче пӗрремӗш хут асӑнни VIII ӗмӗрте ку тӑрӑха ҫитнӗ тибет буддизмне никӗслекен Гуру Ринпоче будда тӗнӗн сӑваплӑ ҫыннин ҫулҫӳревӗпе ҫыхӑннӑ. Вӑл ҫӗршыва пилленӗ, унта буддизм тӗнне сарнӑ, темиҫе ҫӗр ҫултан монархи йӗркелесси пирки малтанах каласа хунӑ. XIV ӗмӗрте тухӑҫ Тибетри (Кхам) Кье Бумса принц кӑнтӑралла ҫула тухнӑ, унӑн тӑхӑмӗсем каярах Сиккимӑн патшисем (чогьялӗсем) пулса тӑнӑ. 1642 ҫулта Кье Бумсӑн тӑхӑмне, Пунцог Намгьяла, Юксома ҫурҫӗртен, анӑҫран тата тухӑҫран килнӗ виҫӗ аслӑ лама Юксомра (Юксумра) Сиккимӑн пӗрремӗш патши тесе пӗлтернӗ, ҫакна вӗсем пӗр-пӗринпе калаҫса татӑлмасӑр тунӑ^[25]. Юксом Сиккимӑн пӗрремӗш тӗп хули пулса тӑнӑ.

1700 ҫулта Сикким ҫине чогьял йӑмӑкӗ (унччен малтан ӑна патшана лартма килӗшмен) пулӑшса тӑракан Бутан тапӑннӑ. Тепӗр вунӑ ҫултан бутансене хӑваласа ятса тибетсем патша влаҫне тавӑрнӑ. 1717 ҫултан пуҫласа 1733 ҫулччен Сикким ҫине пӗрмаях анӑҫран непалсем (пӗррехинче тӗп хулана вӗсем тӗппипех аркатнӑ) тапӑннӑ, тухӑҫран — бутансем. Ҫавна пула Сикким хӑйӗн лаптӑкӗн пысӑк пайне ҫухатнӑ^[26].

1791 ҫулта Китайри Цин династийӗ Сиккима хӑй аллине илнӗ. Кӳршӗри Индие Британи ярса илнӗ хыҫҫӑн Сикким Непалпа кӳрешме акӑлчансемпе килӗшӳ йӗркелеме хӑтланнӑ. Непал Сикким ҫине черетлӗ хут тапӑнсан ку хирӗҫӗве Британин Ост-Инди компанийӗ хутшӑннӑ. 1814–1816 ҫулсенчи акӑлчансемпе непал хушшинчи вӑрҫӑ Непал ярса илнӗ лаптӑка Сиккима тавӑрса панипе вӗҫленнӗ.

1850 ҫулхи нарӑс уйӑхӗнче Британи Сиккима хирӗҫ карательсен ушкӑнне янӑ, ҫакӑн хыҫҫӑн Дарджилингпа Моранг Инди шутне кӗнӗ.

1947 ҫулта Инди никама пӑхӑнман патшалӑх пулса тӑнӑ хыҫҫӑн Сиккимра референдум ирттернӗ, вӗсем Инди йышне кӗме сӗннине йышӑнман, ҫапла вара Инди премьер-министрӗ Джавахарлал Неру Инди Сиккима хӑйӗн хӳтӗлевне илни пирки килӗшӗве алӑ пуснӑ.

1955 ҫулчен Сиккимра монархи пулнӑ, кайран конституци правительствине йӗркелеме Патшалӑх канашне туса хунӑ.

1975 ҫулта чогьяла оппозицире тӑракан Кази Лхендуп Дорджи Кхангсарпа премьер-министр Инди парламентне Сиккимран Инди штатне туса хума ыйтнӑ. Ака уйӑхӗнче Ннди ҫарӗсем Сиккима оккупациленӗ, Гангтока ярса илнӗ те керменри хурала хӗҫпӑшалсӑрлантарнӑ. Референдум ирттернӗ, унта сасӑлакансен 97,5 % (пӗтӗмпе 59 % ҫын хутшӑннӑ^[27]) Индипе пӗрлешессишӗн сасӑланӑ. 1975 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 16-мӗшӗнче Сикким официаллӑ майпа Инди шутне кӗнӗ, ҫапла май кунта монархи тытӑмӗ вӗҫленнӗ^[28].

Халӑх йышӗ

Администраципе территори пайланӑвӗ

Патшалӑх тытӑмӗ

Экономика

Транспорт

Инфраструктура

Культура

Сывлӑх сыхлавӗ

Вӗренӳ

Пресса тата ҫыхӑну

Паллӑ вырӑнсем

Аяларах Сиккимӑн хӑш-пӗр паллӑ вырӑнӗсене ҫеҫ асӑнса тухнӑ^[29].

Румтек мӑнастирӗ, Сиккимра чи пысӑкки, кунта кармапа резиденцийӗ вырнаҫнӑ. 1730 ҫулта никӗсленӗ, каярах ҫунса кайнӑ, ун хыҫҫӑн ҫӗнӗ вырӑнта ҫӗнӗрен туса лартнӑ.
Юксомри Дубди Гомпа мӑнастӑрӗ, вӑл Сиккимра чи авалхи шутланать.
Гьяльшинг ҫывӑхӗнчи Пемаянгсте мӑнастирӗ, Ньингма йӑлин чи пӗлтерӗшлӗ мӑнастӑрӗ, XVII ӗмӗрте никӗсленӗ.
Сиккимӑн пӗрремӗш чогьялне (Юксомра) патшана лартнӑ трон.
Намгьял тибетологи институчӗ. 1958 ҫулта никӗсленӗ, тибет стилӗпе туса лартнӑ. Кунта сайра тӗл пулакан будда кӗнекисен, кӳлепесен, таноксен, сӑваплӑ объектсен пуян коллекцийӗ упранать.
Рабденце ишӗлчӗкӗсем, 1814 ҫулта Сиккимӑн иккӗмӗш тӗп хулине непалсем ишсе тӑкнӑ.
Кхечеопалри кӳлӗ, Пеллингран 27 ҫухрӑмра, Гьяльшингпа Юксом хушшинче, тинӗс шайӗнчен 2 ҫухрӑма яхӑн ҫӳллӗшӗнче вырнаҫнӑ. Буддистсем те, индуистсем те сӑваплӑ вырӑн тесе шутлаҫҫӗ.
Гангтокпа Натула ту каҫӑвне ҫыхӑнтаракан ҫул хӗрринчи Чангу сӑрт-тура вырнаҫнӑ таса кӳлӗ. Чикӗ патӗнче вырнаҫнӑран унта ҫитмешкӗн ирӗк ыйтса илмелле.
135 ҫухрӑм тӑршшӗллӗ Юмтанг айлӑм, вӑл хӑйӗн альп евӗрлӗ сӑнсемпе чапа тухнӑ.

Сиккима туристсене илӗртекен тӗп шухӑшсем — буддистсен храмӗсемпе мӑнастирӗсем тата ҫутҫанталӑкӑн паллӑ вырӑнӗсем.

Ӑнлантарусем

^ 2020
^ ¹^тата² 2011 census of India
^ https://www.webcitation.org/612SZW597?url=http://www.sikkimipr.org/physical_feature.htm
^ ¹^,²^,³^тата⁴ http://www.censusindia.gov.in/pca/DDW_PCA0000_2011_Indiastatedist.xlsx
^ District Census Handbook: Sikkim Шаблон:Ref-und. — Government of India, 2011. — С. v. Архивированная копия. Тĕрĕсленĕ 14 Ака уйӑхӗн 2017.
^ Sonam Wangdi. Nepali Language in the Eighth Schedule of Constitution. «Darjeeling Times», 13 октября 2009 г.. çăлкуçран архивланă 5 Пуш уйӑхӗн 2016. Тĕрĕсленĕ 10 Пуш уйӑхӗн 2010.
^ General Information. Sikkiminfo.net. çăлкуçран архивланă 18 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 4 Чӳк уйӑхӗн 2008.
^ Seema Sengupta Revisiting Sikkim — the Last Shangrila. Korean Times. çăлкуçран архивланă 18 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 9 Пуш уйӑхӗн 2010.
^ +Sarat Chandra Das
−{{{2}}} Tibetan-English Dictionary. — Motilal Banarsidass Publ., 2004. — С. 928. — 1353 с. — ISBN 8120817133. Архивированная копия. Тĕрĕсленĕ 3 Юпа уйӑхӗн 2017.
^ General information about Sikkim. Sikkim Tourism, Government of Sikkim. çăлкуçран архивланă 10 Ака уйӑхӗн 2008. Тĕрĕсленĕ 9 Чӳк уйӑхӗн 2008.
^ Physical Feature and Ecosystem (акăлч.). The Department of Information and Public Relations (2003). çăлкуçран архивланă 18 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 9 Пуш уйӑхӗн 2010.
^ «Luxuriant forests cover 36 % of the land» — Flora and Fauna. çăлкуçран архивланă 30 Раштав уйӑхӗн 2012.
^ Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок Britannica не указан текст
^ ¹^,²^тата³ Physical Features of Sikkim. Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim (2005-09-29). çăлкуçран архивланă 13 Ҫу уйӑхӗн 2008. Тĕрĕсленĕ 8 Раштав уйӑхӗн 2010.
^ Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок Mining не указан текст
^ Resources. Envis Centre Sikkim on Ecotourism. çăлкуçран архивланă 10 Ака уйӑхӗн 2009. Тĕрĕсленĕ 26 Чӳк уйӑхӗн 2008.
^ Sikkim Earthquake of 14 February 2006. National Information Center of Earthquake Engineering, IIT Kanpur (2005). çăлкуçран архивланă 18 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 22 Чӳк уйӑхӗн 2008.
^ Climatic zones in Sikkim. Meteorological Center, Gangtok. çăлкуçран архивланă 25 Пуш уйӑхӗн 2008. Тĕрĕсленĕ 22 Чӳк уйӑхӗн 2008.
^ +Lucksom, S Z.
−{{{2}}} Orchids of Sikkim and North East Himalaya(акăлч.). — Vedamsbooks, 2007. — ISBN 81-7525-863-1. Аннотаци 2009 ҫулхи Ака уйӑхӗн 7-мӗшӗнче архивланӑ.
^ Rare and threatened mammal species. Envis Centre Sikkim on Ecotourism. çăлкуçран архивланă 11 Ҫу уйӑхӗн 2005. Тĕрĕсленĕ 27 Чӳк уйӑхӗн 2008.
^ Threatend birds of Sikkim. Envis Centre Sikkim on Ecotourism. çăлкуçран архивланă 24 Ҫурла уйӑхӗн 2005. Тĕрĕсленĕ 27 Чӳк уйӑхӗн 2008.
^ Evans,W.H. (1932) The Identification of Indian Butterflies, (2/e) pp 23
^ Haribal, Meena (1994) Butterflies of Sikkim, pg 9.
^ Existing and Proposed Areas in Sikkim for Bio-diversity Conservation. Envis Centre Sikkim on Ecotourism. çăлкуçран архивланă 3 Ҫу уйӑхӗн 2005. Тĕрĕсленĕ 27 Чӳк уйӑхӗн 2008.
^ Government of Sikkim — About Sikkim. Government of Sikkim. çăлкуçран архивланă 16 Ҫӗртме уйӑхӗн 2008. Тĕрĕсленĕ 5 Чӳк уйӑхӗн 2008.
^ History of Sikkim. Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim (2005-09-29). çăлкуçран архивланă 22 Ака уйӑхӗн 2008. Тĕрĕсленĕ 5 Чӳк уйӑхӗн 2008.
^ Opinions 24x7: The Story of Sikkim. çăлкуçран архивланă 8 Утӑ уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 10 Пуш уйӑхӗн 2010.
^ Elections after the merger. Sikkiminfo.net. çăлкуçран архивланă 18 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 6 Чӳк уйӑхӗн 2008.
^ Places of Tourist interest in Sikkim. Envis Centre Sikkim on Ecotourism. çăлкуçран архивланă 10 Ака уйӑхӗн 2009. Тĕрĕсленĕ 27 Чӳк уйӑхӗн 2008.

Вуламалли

+H H Risley
−{{{2}}} Gazetteer Of Sikkim. — Br Rhythms, 2005. — ISBN 8176465208.
+S. K. Sharma, Usha Sharma (editors)
−{{{2}}} Documents on Sikkim and Bhutan. — Anmol Publications PVT. LTD, 1998. — ISBN 8174885463.
+Nirmalananda Sengupta
−{{{2}}} State Government and Politics, Sikkim. — Sterling, 1985.
+C. De Beauvoir Stocks
−{{{2}}} Sikkim: Customs and Folklore. — Cosmo Publications, 1975.

Каҫӑсем

Official website of the government of Sikkim
Department of Information and Public Relations, Govt. of Sikkim. çăлкуçран архивланă 24 Чӳк уйӑхӗн 2005.
A complete reference to Sikkim
Envis Centre Sikkim on Ecotourism

[_24d7d7532b08b192-1] 2020

[_5b3ab005d6e5dc8d-2] ¹^тата² 2011 census of India

[_378c6a508352ad43-3] ttps://www.webcitation.org/612SZW597?url=http://www.sikkimipr.org/physical_feature.htm

[_b62ff8cede67b239-4] ¹^,²^,³^тата⁴ http://www.censusindia.gov.in/pca/DDW_PCA0000_2011_Indiastatedist.xlsx

[Census-5] District Census Handbook: Sikkim Шаблон:Ref-und. — Government of India, 2011. — С. v. Архивированная копия. Тĕрĕсленĕ 14 Ака уйӑхӗн 2017.

[6] Sonam Wangdi. Nepali Language in the Eighth Schedule of Constitution. «Darjeeling Times», 13 октября 2009 г.. çăлкуçран архивланă 5 Пуш уйӑхӗн 2016. Тĕрĕсленĕ 10 Пуш уйӑхӗн 2010.

[Sikkim_Info-7] General Information. Sikkiminfo.net. çăлкуçран архивланă 18 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 4 Чӳк уйӑхӗн 2008.

[koreantimes-8] Seema Sengupta Revisiting Sikkim — the Last Shangrila. Korean Times. çăлкуçран архивланă 18 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 9 Пуш уйӑхӗн 2010.

[9] +Sarat Chandra Das
−{{{2}}} Tibetan-English Dictionary. — Motilal Banarsidass Publ., 2004. — С. 928. — 1353 с. — ISBN 8120817133. Архивированная копия. Тĕрĕсленĕ 3 Юпа уйӑхӗн 2017.

[10] General information about Sikkim. Sikkim Tourism, Government of Sikkim. çăлкуçран архивланă 10 Ака уйӑхӗн 2008. Тĕрĕсленĕ 9 Чӳк уйӑхӗн 2008.

[physical_feature-11] Physical Feature and Ecosystem (акăлч.). The Department of Information and Public Relations (2003). çăлкуçран архивланă 18 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 9 Пуш уйӑхӗн 2010.

[12] «Luxuriant forests cover 36 % of the land» — Flora and Fauna. çăлкуçран архивланă 30 Раштав уйӑхӗн 2012.

[Britannica-13] Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок Britannica не указан текст

[Physical_Feature-14] ¹^,²^тата³ Physical Features of Sikkim. Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim (2005-09-29). çăлкуçран архивланă 13 Ҫу уйӑхӗн 2008. Тĕрĕсленĕ 8 Раштав уйӑхӗн 2010.

[Mining-15] Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок Mining не указан текст

[16] Resources. Envis Centre Sikkim on Ecotourism. çăлкуçран архивланă 10 Ака уйӑхӗн 2009. Тĕрĕсленĕ 26 Чӳк уйӑхӗн 2008.

[Earthquake-17] Sikkim Earthquake of 14 February 2006. National Information Center of Earthquake Engineering, IIT Kanpur (2005). çăлкуçран архивланă 18 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 22 Чӳк уйӑхӗн 2008.

[climate-high-18] Climatic zones in Sikkim. Meteorological Center, Gangtok. çăлкуçран архивланă 25 Пуш уйӑхӗн 2008. Тĕрĕсленĕ 22 Чӳк уйӑхӗн 2008.

[19] +Lucksom, S Z.
−{{{2}}} Orchids of Sikkim and North East Himalaya(акăлч.). — Vedamsbooks, 2007. — ISBN 81-7525-863-1. Аннотаци 2009 ҫулхи Ака уйӑхӗн 7-мӗшӗнче архивланӑ.

[20] Rare and threatened mammal species. Envis Centre Sikkim on Ecotourism. çăлкуçран архивланă 11 Ҫу уйӑхӗн 2005. Тĕрĕсленĕ 27 Чӳк уйӑхӗн 2008.

[21] Threatend birds of Sikkim. Envis Centre Sikkim on Ecotourism. çăлкуçран архивланă 24 Ҫурла уйӑхӗн 2005. Тĕрĕсленĕ 27 Чӳк уйӑхӗн 2008.

[Evans-22] Evans,W.H. (1932) The Identification of Indian Butterflies, (2/e) pp 23

[Haribal-23] Haribal, Meena (1994) Butterflies of Sikkim, pg 9.

[24] Existing and Proposed Areas in Sikkim for Bio-diversity Conservation. Envis Centre Sikkim on Ecotourism. çăлкуçран архивланă 3 Ҫу уйӑхӗн 2005. Тĕрĕсленĕ 27 Чӳк уйӑхӗн 2008.

[25] Government of Sikkim — About Sikkim. Government of Sikkim. çăлкуçран архивланă 16 Ҫӗртме уйӑхӗн 2008. Тĕрĕсленĕ 5 Чӳк уйӑхӗн 2008.

[History-26] History of Sikkim. Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim (2005-09-29). çăлкуçран архивланă 22 Ака уйӑхӗн 2008. Тĕрĕсленĕ 5 Чӳк уйӑхӗн 2008.

[27] Opinions 24x7: The Story of Sikkim. çăлкуçран архивланă 8 Утӑ уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 10 Пуш уйӑхӗн 2010.

[Independence-28] Elections after the merger. Sikkiminfo.net. çăлкуçран архивланă 18 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 6 Чӳк уйӑхӗн 2008.

[29] Places of Tourist interest in Sikkim. Envis Centre Sikkim on Ecotourism. çăлкуçран архивланă 10 Ака уйӑхӗн 2009. Тĕрĕсленĕ 27 Чӳк уйӑхӗн 2008.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

п • с • т Инди штачӗсем
Штатсем	Андхра-Прадеш · Аруначал-Прадеш · Ассам · Бихар · Гоа · Гуджарат · Джаркханд · Западная Бенгалия · Карнатака · Керала · Мадхья-Прадеш · Манипур · Махараштра · Мегхалая · Мизорам · Нагаленд · Одиша · Пенджаб · Раджастхан · Сикким · Тамилнад · Телингана · Трипура · Уттаракханд · Уттар-Прадеш · Харьяна · Химачал-Прадеш · Чхаттисгарх

Пӗрлешӳллӗ территорисем	Андаманпа Никобар утравӗсем · Дадра тата Нагар-Хавели тата Даман тата Диу · Джаммупа Кашмир · Дели · Ладакх · Лакшадвип · Пондичерри · Чандигарх