Китай Халăх Республики
| Zhōnghuá rénmín gònghéguó Китай | |||||
| |||||
.svg)
| |||||
| Патшалăх чĕлхисем | китай чĕлхи | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тĕп хула | Пекин | ||||
| Чи пысăк хула | Шанхай | ||||
| Председатель | Ху Дзиньтао | ||||
| Патшалăх Канашлăвĕн премьерĕ | Вень Дзябао | ||||
| Лаптăкĕ - Пĕтĕмпе |
4 вырăнта 9 596 960 км2 | ||||
| Халăх йышĕ - Пĕтĕмпе(2004) - Йышлăхĕ |
1 вырăнта 1 298 847 624 135/км² | ||||
| Валюта ячĕ | Юань | ||||
| Вăхăт тăрăхĕ | ГВ +08 пуçласа +08 таран | ||||
| Патшалăх гимнĕ | Китай патшалăхĕн гимнĕ | ||||
| Тетел доменĕ | .cn | ||||
| Тел. префиксĕ | 86 | ||||
.svg)
Китай (китай 中国 / Джунго, «вăтам çĕр çинчи патшалăх» пек вуланать) — Азин Хĕвелтухăç енче вырнаçнă патшалăх: Эсир сайта кӗмен. Ҫавна май, мӗн те пулин улӑштарсан сирӗн х. Çын шучĕпе чи нумайи шутланать. Пурĕ 1,4 млрд. яхăн çын пурăнать. Культури питĕ пуян та авалхискер. Официаллă Китай Халăх Республики ятлă. Кĕскен КХР.
Çĕр лаптăкĕпе Китайран пысăккисем Раççей, АПШ, Канада. КХРпа юнашар пурĕ 14 патшалăх вырнаçнă: Афганистан, Бутан, Мьянма, Инди, Казахстан, Кăркăсстан, Лаос, Монголи, Непал, КХДР, Пакистан, Раççей, Таджикистан тата Вьетнам.
Халăхĕсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Китай историийĕн тапхăрĕсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Китай историллĕ ăслăлăхĕнче йышăннă хронологиллĕ таблица
| Çулсем | Патшалăх (ăру) |
|---|---|
| Пирĕн эрăччен | |
| пирĕн эрăччен 2357 — пирĕн эрăччен 2255 | Кăссайлă тăрăм Яо |
| пирĕн эрăччен 2255 — пирĕн эрăччен 2205 | Кăссайлă тăрăм Шун |
| 2205 до н. э. — 1766 до н. э. | Кăссайлă ăру Ся |
| пирĕн эрăччен 1766 — пирĕн эрăччен 1122 | Шанг-Йин ăрăвĕн йăла-йĕрки хыпарĕсем |
| пирĕн эрăччен 1122 — пирĕн эрăччен 247 | Джоу ăрăвĕн йăла-йĕрки хыпарĕсем |
| пирĕн эрăччен 246 — пирĕн эрăччен 207 | Цин ăрăвĕн йăла-йĕрки хыпарĕсем |
| пирĕн эрăччен 206 — 220 н. э. | Шанг-Йин ăрăвĕн йăла-йĕрки хыпарĕсем (çав шутра Анăç Хань — пирĕн эрăччен 206 — 25, Тухăç Хань — 25 — 220) |
| Пирĕн эра | |
| 220 — 264 | Вэй ăрăвĕ, Виçпатшалăх |
| 265 — 420 | Дзин ăрăвĕ (Анăç Дзин: 265—316, Тухăç Цзинь: 317—420) |
| 420 — 479 | Сунг ăрăвĕ |
| 479 — 501 | Ци ăрăвĕ |
| 502 — 556 | Лянг ăрăвĕ |
| 557 — 588 | Чен ăрăвĕ |
| 589 — 618 | Суй ăрăвĕ |
| 618 — 907 | Танг ăрăвĕ |
| 907 — 959 | Пиллĕк ăру тапхăрĕ |
| 960 — 1279 | Сунг ăрăвĕ |
| 1280 — 1368 | Юань ăрăвĕ (монгол) |
| 1368 — 1644 | Минг ăрăвĕ |
| 1644 — 1911 | Цинг ăрăвĕ (манджур) |
| 1912 — 1949 | Китай республики |
| юпа, 1 1949 | Китай Халăх Республики |
Халăх çыравĕсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Китайра халăх çыравне 1953, 1964 тата 1982 çулсенче ирттернĕ. 1987 çулта ертӳлĕх тепĕр çыравне 1990 çулта ирттернĕ, хыççăн кашнине — 10 çулра пĕрр. 008 180 738 çын кăтартнă 1982 çулхи халăх çыравĕ унченхи кĕ çыравĕнчен (1953—582 млн) тĕрĕсрех шутланать. 1982 çултанхинче тĕнче йĕркеленӳлĕхĕсем те пулăшнă, çав шутра 15,6 млн доллар панă ОПН пурăнакан халăх фондĕ (UNFPA).
2000 халăх çырăвĕпе Китайра 1,2 млрд çын пурăннă.
- Паянкунхи халăх: 1 329 349 388 (2007, оценка)
- Халăх ӳсĕмĕ: 0,606 % (2007)
- Çурални: 13,45 ача 1000 çын çине (2007)
- 1,73 ача пĕр хĕрарăм çине (2006)
- Вилĕмлĕх: 7 вилĕм 1000 çын çине (2007)
- Пулас пурнăç тăсăлăвĕ: 72,58 çул (2007)
- арçынсен: 70,89 çул (2007)
- хĕрарăмсен: 74,46 çул (2006)
Çуллăх:
- 0-14 çулсем: 20,8 % (ар. 145 461 833; хĕр. 128 445 739) (2006)
- 15-64 çулсем: 71,4 % (ар. 482 439 115; хĕр. 455 960 489) (2006)
- 65 çултан аслăрах: 7,7 % (ар. 48 562 635; хĕр. 53 103 902) (2006)
Арлăх:
- Çуралнă чух: 1,12 ар./хĕр. (2006)
- 15 çулччен: 1,13 ар./хĕр. (2006)
- 15-64 çулсем: 1,06 ар./хĕр. (2006)
КХР (историпе хальхи кун-çуллăхĕ)
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Пурăнакан халăх тата Китайăн ака-суха çĕр лаптăкĕ:[1]
Китай çĕнче пулăн пулăн тĕплех кулĕчĕвлĕ вултарасен мирдĕсен япасăр. Патшалăх историясем, культурасем пан традициясем пулăн. Китайне тухан этник группалар, хань, уйгур, тибет, монгол пан ăвăлчĕла вăйхатнă. Хань патшалăх этник группа ĕнче пулăн пан китайне 92% сутă.
Китайне кăнеклĕ урбанизация процессе пулăн тухан. Бишлĕ 60% китайне[2] явлă халăх манрачĕ вăрчалхан пулăн, пан ошшо 40% - çултанăл манрачĕ вăрчалхан. Китайне пулăн курăнлăх городах, Пекин, Шанхай, Гуанчжоу пан Шэньчжэнь явлă пулăн.
Китайне патшалăх население кочала канчалĕ тӳп караш тухма. Инне патшалăх причина - туханăкай ҫитсен пулăн япалхан пулăн пурнашалхан пан хушшĕ ҫаврашланма. Инне китайне районсем пулăн население туплана пулăн, инне патшалăх районсем пулăн население улĕ некыйлех.
Сутăл тухан, Китай пулăн дĕлшӳл тӳшӳмӗ пан япалхан япасăрне валалла мирдĕсен, яралаш валалла культурă пан этник характеристикăсем пулăн, пулăн яралаш пан путешествие канталăх маҫӑлӑхсен пурнав.
| Çул | Ака çĕр лаптăкĕ, млн. цин | Халăх, млн. çын | Пĕр çын çинеллĕх ака çĕр лаптăкĕ, му |
|---|---|---|---|
| 1661 | 5.5 | 105.3 | 5.2 |
| 1675 | 6.1 | 101.7 | 6 |
| 1724 | 7.2 | 130.6 | 5.5 |
| 1753 | 7.8 | 183.7 | 4.3 |
| 1766 | 7.8 | 208.1 | 3.8 |
| 1812 | 7.9 | 361.6 | 2.2 |
| 1833 | 7.4 | 398.9 | 1.9 |
| 1850 | 7.7 | 432.2 | 1.8 |
Тавралăхĕпе транспорчĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Автомобиль çулĕсен тăсăлăвĕ (ялсенчисене шута илсе) 3,5 млн çм. Хальхи нумай ярăмлă автострадăсен пĕтĕмлĕ тăсăлăвĕ 2006 çул вĕçне 45,3 пи çм (2006 çулта 4,3 пин çм автострада туса хунă) çитнĕ.
Чукун çулĕсен пĕтĕмлĕ тăсăлăвĕ China Railways 2006 çул вĕçнелле 76,6 пин çм (2006 году 1,2 пин çм хутшăннă) çитнĕ.[3] 2006 çулта чи çӳллĕ сăртлă (тинĕс шайĕнчен 5072 м çуллĕ) чукун çула Тибетре тума $4,2 млрд ĕçе янă .
Хуçалăхĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Юань
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Халăхĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Административлă тытăмлăхĕ
[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- 22 провинцисем ;
- 5 автономлă районĕсем ;
- 4 муниципаллă районĕсем.
Китай хулисем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Çавăн пекех
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Асăрхавсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- ^ http://hist1.narod.ru/Science/China/China1.htm 2007 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 14-мӗшӗнче архивланӑ.
- ^ https://worldinfotravel.com/ru/country-china-time/
- ^ «О развитии транспортной инфраструктуры в Китае». БИКИ, 04.12.07 г.
Каçăсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Азири патшалăхсем |
|
|---|---|
Азербайджан • Афганистан • Бангладеш • Бахрейн • Бруней • Бутан • Вьетнам • Грузи • Египет¹ • Иорданăн Анăç Çыранĕ • Израиль • Инди • Индонези • Иордани • Ирак • Иран • Йемен • Казахстан² • Камбоджа • Катар • Кипр • Кăркăсстан • Китай • КХДР • Кувейт • Лаос • Ливан • Малайзи • Мальдивсем • Монголи • Мьянма • Непал • ПАЭ • Оман • Пакистан • Раççей Федерацийĕ² • Сауд Аравийĕ • Газа Секторĕ • Сингапур • Сири • Таджикистан • Таиланд • Тайвань • Туркменистан • Турци² • Тухăç Тимор • Ӳспекстан • Филиппин • Шри-Ланка • Кăнтăр Корей • Эрмени • Япони ¹ Ытларах енĕпе Африкăра вырнаçнă ² пĕчĕк пайĕ çавăн пекех Европăра вырнаçнă |
Социализм блокĕ |
|
|---|---|
Боливия • Венесуэла • Вьетнам • Китай Халăх Республики • Корейская Народно-Демократическая Республика • Куба • Лаос • Непал • Никарагуа • Шри-Ланка • Эритрея • Союз Советских Социалистических Республик • Албания • Алжир • Ангола • Объединённая Арабская Республика • Афганистан • Бангладеш • Бенин • Бирма • Болгария • Буркина Фасо • Венгрия • Гвинея • Гвинея-Бисау • Германская Демократическая Республика • Гренада • Вьетнам • Южный Вьетнам • Кабо-Верде • Ирак • Южный Йемен • Камбоджа (Демократическая Кампучия • Народная Республика Кампучия) • Народная Республика Конго • Ливия (Ливийская Арабская Республика • Ливийская джамахирия) • Мадагаскар • Мозамбик • Монголия • Польша • Румыния • Сан-Томе и Принсипи • Сирия • Сомали • Судан • Чехословакия • Эфиопия | |
|
(страны так называемой социалистической ориентации выделены курсивом)
|