Янка Купала

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал
Янка Купала
Çуралнă вăхăт: 1882, утă, 7 (25.6)
Çуралнă вырăн: Вязынка ялĕ,
Минск кĕперенинче,
Раççей империйĕ, халĕ Молодечна районĕ
Вилнĕ вăхăт: 1942, çĕртме, 28
Вилнĕ вырăн: Мускав, СССР
Ĕçлев тĕсĕ: беларус çыравçи тата сăвăçĕ

Я́нка Купа́ла (паспортра: Ива́н Домини́кович Луце́вич, бел. Іва́н Даміні́кавіч Луцэ́віч; 1882—1942) — беларуç сăвăçи, драматург, публицист.

Беларус литературин классикĕ. БССР халăх сăвăçĕ (1925). БР ĂНА (1928) тата УĂА академикĕ (1929). Сталин парнин пĕрремĕш степеньлĕ лауреачĕ (1941).

Кун-çулĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Ачалăх, яшлăх[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Чухăна тухнă беларус шляхтичĕсен çемьинче çуралнă, вĕсем помещик çĕрĕсемпе усă курса тупăшланă. Луцевичсен ăрачĕ XVII ĕмĕрĕн пуçламăшĕнчен пуçласа паллă пулнă. Сăвăçăн маçакĕ Радзивиллсен çĕрне илсе ĕçленĕ, анчах та весем ăна тăван çĕртен хăваласа янă. Каярах çак факта çыравçă «Раскіданае гняздо» хайлавне кĕртет. Ача чухне пулас сăвăç ашшĕне çĕр ĕçĕнче пулăшса пырать. 1902 çулта ашшĕ вилсен килти вĕрентӳç, помещик именинче çыракан, приказчик пулса вăй хурать. Беларуç наци истори архивĕнче тупăннă çар хĕсметне йыхравланă арçын анкетинче Луцевич Иван Доминикович рим-католици тĕнне тытса пынине палăртнă.

Тепĕртакран Йăван эрех тăвакан савутра хура ĕçтĕш вырăнĕнче ĕçлет. Тар юхтарса ĕçленĕ пулсан та, яш каччă кĕнеке вулама та вăхăт тупать, ашшĕн тата помещикăн библиотекинче мĕнпур кĕнекепе паллашать. 1898 çулта вал Беларуч вырăнĕнчи халăх учищинче вĕренсе тухать.

1908—1909 çулсенче Вильнора пурăнать, кунта вăл беларуссен пĕрремĕш «Наша Ніва» хаçачĕн редакцинче тăрăшать. Унтах вăл хайĕн пулас арăмĕпе — Владислава Станкевичпа — тата пĕр вăхăтра кăмăлланă, каярах хăйĕн пĕрремĕш пьесинчи «Паўлінка» камитри тĕп сăнарне панă Павлина Мядзёлка актриссăпа паллашать.


Янка Купала халăх университетне авăн уйăхĕнче вĕренме тытăнать, анчах Пĕрремĕш Тĕнче вăрçи тапраннипе ăна та пĕтĕмĕшле мобилизаци хумĕ килсе çапать. 1916 çулăн пуçламăшĕнче сăвăç-студента çара йыхравлаççĕ те çул тăвакан отряда яраççĕ, унта вăл Октябрьти революциичченех хĕсметре тăрать.

Пĕрремĕш публикацисем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Астăвăм[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Палăксем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Янка Купалăна чысласа панă объектсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Беларуç[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Украина[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Раççей[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Санкт-Петербургри адрессем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • 1909—1913 — пурăнан флигель — 4-мĕш лини, 45.

Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Сăвă пуххисем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • «Жалейка» (бел. «Жалейка», 1908)
  • «Гусляр» (бел. «Гусьляр», 1910)
  • «Дорогой жизни» (бел. «Шляхам жыцьця», 1913)
  • «Наследие» (бел. «Спадчына», 1922)
  • «Безымянное» (бел. «Безназоўнае», 1925)
  • «Отцветание» (бел. «Адцьвітаньне», 1930)
  • «Песня строительству» (бел. «Песня будаўніцтву», 1936)
  • «Белоруссии орденоносной» (бел. «Беларусі ардэнаноснай», 1937)
  • «От сердца» (бел. «Ад сэрца», 1940)
  • «Белорусским партизанам» (бел. «Беларускім партызанам», 1940)

[1]

Поэмăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • «Зимой» (бел. «Зімою», 1907)
  • «Никому» (бел. «Нікому», 1907)
  • «Калека» (бел. «Калека», 1907)
  • «Расплата любовью» (бел. «Адплата каханнем», 1907)
  • «В Пилиповку» (бел. «У Піліпаўку», 1908)
  • «За что?» (бел. «За што?», 1908)
  • «Извечная песня» (бел. «Адвечная песьня ў ХІІ-ці праявах», 1908)
  • «Курган» (бел. «Курган», 1910)
  • «Сон на кургане» (бел. «Сон на кургане», 1910)
  • «В Сочельник» (бел. «На Куццю», 1911)
  • «На Дзяды» (бел. «На Дзяды», 1911)
  • «Бондаровна» (бел. «Бандароўна», 1913)
  • «Могила льва» (бел. «Магіла льва», 1913)
  • «Она и я» (бел. «Яна і я», 1913)
  • «На привале» (бел. «На папасе», 1913)
  • «Безымянное» (бел. «Безназоўнае», 1924)
  • «З угодкавых настрояў» (бел. «З угодкавых настрояў», 1927)
  • «Над рекой Орессой» (бел. «Над ракой Арэсай», 1933)
  • «Тарасова доля» (бел. «Тарасова доля», 1939)

[2]

Пьесăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • «Павлинка» (бел. «Паўлінка», 1912)
  • «Примаки» (бел. «Прымакі», 1913)
  • «Раскиданное гнездо» (бел. «Раскіданае гняздо», 1913)
  • «Здешние» (бел. «Тутэйшыя», 1922)

[3]

Экранлани[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Вырăнсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • Левка тапхăрĕ: Тăнăварăн чăнкă çыранĕнче — дача (одно из загородных имений поэта) в Левках (под Оршей). Здесь написаны лирические стихи «Солнцу», «Алеся», «Лён», «Сосны», «Госці», «Вечарына»[4]

Кăсăк фактсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • 1982 çулта «ЖЗЛ» серинче Олег Лойка авторăн Купала кун-çулĕ пирки кĕнеке тухнă.
  • «Ляпис Трубецкой» ушкăнăн -- «Не быць скотам»(ĕçлемен каçă) юррине Янка Купалăн «Хто ты гэткi?» сăвви çине кĕвĕленĕ.

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]