Пăрттассем

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал

Пăрттассем — Вăтам Атăлăн сылтăм çыранĕн çĕрĕсенче пурăннă йăхсен пĕрлешĕнĕвĕ. Арап авторĕсем IX ĕмĕрте, вырăс литература палăкĕсенче XIII ĕмĕрте асăннă. Этнос çемьи пулса тухни теорийĕ тавлашуллă.

Кун-çулĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Пăрттассем V—XI ĕмĕрсенче Атăлăн иккĕ çыранĕ енче (хальхи Сызраньрен Волгограда çити) пурăннă. Çĕр çинче ĕçленĕ, выльăх-чĕрлĕхе ĕрчетнĕ, сунара çӳренĕ, пыл-хурт тытнă. Мамăк тире сутса тупăшланă[1].

VII—VIII ĕмĕрсенче вĕсен çĕрĕ урлă çурçĕрелле пăлхарсем куçнă та çурçĕрти территорине йышăннă[2][3][4].

VII ĕмĕрте пăрттассем 10 пине çити юланут çарпа пăлхарсем тата печенегсем çине харçăпа çӳренĕ.

VII ĕмĕрĕн вĕçĕнчен пуçласа Хасар хаканлăхĕ айĕнче, X ĕмĕрĕн вĕçĕнче — Руç пăхăнăвĕнче пулнă[1].

XI ĕмĕрте кăпчаксем кунта çитсен пăрттассем хăйсен сĕмне çухатнă[1].

XI ĕмĕрте çурçĕр-анăçалла, Сăр тата кăштах Мăкшăпа Цна тури бассейнĕнче çĕре (Пенза облаçĕн анăçĕнчи Пăрттас шывĕ) куçса кайнă[1].[5]

Пенза облаçĕнчи Городищере авалхи Пăрттас хулан тĕпĕсене тупнă.

Пăрттассем мишерсен культурин аталанăвне чылай сĕм кĕртнĕ[6][1].

Генезис[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Алан-ас теорийĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Г. Е. Афанасьев археолог пăрттассене алансем çумне хушать, çакна ăнлантарма вăл иран этимологипе усă курать (выр. буртас - furt as е мăн шыв патĕнче пурăнакан ассем) (Г. Е. Афанасьев, О. И. Прицак)[7]. Е. С. Галкина пăрттассем вилесене çунтарнине палăртать, çавăн пек ритуалсем сармат-алансен те пур[8][9].

Тюрк (тĕрĕк) теорийĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Пăрттассене тĕрĕк чĕлхиллĕ, атăлçи пăлхарĕсемпе тăванлă тесе йышăнаççĕ (М. З. Закиев, А. М. Орлов, А. Х. Халиков)[10][11].

Финн-укăр теорийĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

П. Голден шухăшĕпе, пăрттассем финн-укăр массивне кĕреççĕ, мишарсен тата мăккшăсен несĕлĕсем пулаççĕ (А. П. Новосельцев). Теори тăрăх, вĕсене хулаш археологи культурипе çыхăнтараççĕ[1][12].

Çавăн пекех[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  1. ^ 1, 2, 3, 4, 5 тата 6 Ошибка: не задан параметр Шаблон:Para в шаблоне {{публикация}}. — Советская энциклопедия.Шаблон:Публикаци/страницы — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] ; т. 4).
  2. ^ Алихова А.Е. К вопросу о буртасах / / Советская этнография. - 1949. - № 1.
  3. ^ Заходер Б.Н. Каспийский свод сведений о Восточной Европе, т. 1. - М.: 1962.
  4. ^ Смирнов А.П. К вопросу о буртасах / / Краеведческие записки (Ульяновский областной краеведческий музей), в. 2. - Ульяновск: 1958.
  5. ^ https://translate.yandex.ru/?text=burts&from=tabbar&source_lang=lv&target_lang=fi
  6. ^ Р. Г. Мухамедова Татары-мишари. Историко-этнографическое исследование. — М.: Наука, 1972.
  7. ^ Афанасьев Г. Е. Буртасы и лесостепной вариант салтово-маяцкой культуры // Советская этнография. — 1985. № 3.
  8. ^ Галкина Е. С. Тайны Русского каганата М., 2002
  9. ^ Буртасы // БРЭ. Т.4. М.,2006.
  10. ^ Халиков, А. Х. К вопросу об этнической территории буртасов во второй половине VIII — начале Х в //Советская этнография. № 5.1985. — С. 161—164
  11. ^ Пензенская Энциклопедия 2008 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 16-мӗшӗнче архивланӑ.
  12. ^ Новосельцев А. П. Хазарское государство и его роль в истории Восточной Европы и Кавказа, гл.2, прим.96., гл.4 прим. 186—187.

Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]