Чапаев Василий Иванович

Чапаев Василий Иванович

Чапаев Василий Иванович, — граждан вăрçин паттăрĕ, Хĕрлĕ Çар çарпуçĕ, Пĕрремĕш тĕнче тата граждан вăрçине хутшăннă. 1887 çулхи кăрлачăн 28-мĕшĕнче малтан Шупашкар вырăнĕнче ларнă Будайка ялĕнче çуралнă пулнă.

Кун-çулĕпе ĕçĕ-хĕлĕ

В. И. Чапаев çуралнă пӳрт.

Чапаев 1887 çулхи кăрлачăн 28-мĕшĕнче (нарăс, 9) Хусан кĕпернийĕн Шупашкар уесĕнчи Будайка ялĕнче (халĕ Будайка Шупашкар хулине кĕрет), пуянах мар хресчен çемьинче çуралнă. Ашшĕ — Иван Степанович — хăш-пĕр хыпарсем тăрăх, ирçе йăхĕнчен, амăшĕ — Екатерина Семёновна — вырăс. Калас пулать, аслашшĕ, Степан Гаврилович, арăмĕ вилсен иккĕмĕш хут авланнă, çапла вара "чăваш Чапаевĕсен" йăхне пуçласа янă. Василий çемьере улттăмĕш ача пулнă.

Тантăшĕсем ăна Ваçă Чапай тесе чĕннĕ.Вăл вăрçăлла выляма юратнă, ачасем ăна яланах командир пулма суйланă. Ваçă икĕ çул Шупашкарти мăнастир шкулĕнче вĕреннĕ. Вĕрентекенĕ Иван Михайлович Гребенщиков каласа панă тăрăх, вăл тавçăруллă та маттур пулнă. Çемйи питĕ чухăн пурăннă пирки вĕсем пӳрт тăррине те витеймен. Ашшĕ Иван Степаныч каланă:"тимĕрпе витес килмест, шалтăртатать вăл , кĕленчепе витĕп ак",- тесе шӳтленĕ. Каярахпа Чапайсем Самар кĕпернин Николаев уесĕнчи Балаковăна куçса кайнă.

Иван Степанович ывăлне чиркӳ прихут шкулне вырнаçтарать. Шкула укçа-тенкĕпе Ваççăн куккăшĕ пулăшса тăнă пулнă. Чапайсен ăратĕнче чиркӳ ĕçтешĕсем пулнă, çавăнпа та Ваççăна та çак çул çине тăратасшăн тăрăшнă, анчах та пурнăçурăх сукмакпа сулăннă.

1908 çулта Ваçелее çăр хĕсметне чĕнеççĕ, анчах та темиçе уйăхран политика енчен шанăçсăр пулнипе кăларса яраççĕ. Каллех 1910 çулта илеççĕ, 1913 çулта хĕсметрен хăтараççĕ. 1914 çулта фронта мобилизаципе лекет. 82-мĕш пехота дивизинчи 326-мĕш Белгорай пехота полкĕнче, малтан Ранненкампф çарĕнче, кайран Волыньпе Галицире çапăçать. Суранланнă. 1915 çулхи утăра вĕренӳ командинче пулнă, кĕçĕн унтер-офицер хисепне, юпара — аслине — тивĕçет. Хăюллăха кăтартнăшăн Георгий медалĕпе тата салтак Георгий хĕресĕн виçĕ степеньне те илме пултарать.

Февраль революцине Сарăтури хоспитăльте кĕтсе илет; 1917 юпан 28-мĕшĕнче РСДРП(б) ĕретне кĕрет.

Пайăр пурнăçĕ

1908 çулта Чапаев 16 çулхи Метлина Палакипе паллашать, тепĕр çулне ăна качча илет. Пĕрле вĕсем 6 çул пурăнса виçĕ ача çуратнă. Пĕрремĕш Тĕнче вăрçи пуçлансан Чапаева фронта илсе каяççĕ. Пăлаки упăшкин ашшĕ килĕнче пурăнать, каярахпа ачисемпе тухса каять. 1917 çул пуçламăшĕнче Василий Чапаев тăван çĕре таврăнса Пăлакирен ачисене ашшĕ килне илсе килет. Тепĕртакран суранпа асапланса Пётр Кишкерцев юнташĕ çĕре керсен, шанăç панă Чапаев, унăн Олимпиадăпа Вера хĕрĕсене хăйĕн çемьине илет.

Тăван ачисем:

• Александр Васильевич (1910—1985) — офицер, Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçигне хутшăннă. Хĕсметрен канăва генерал-майор çар хисепĕпе тухнă. Юлашки ĕç вырăнĕ — Мускав вăрçă тăрăхĕн артиллери пуçлăхĕн çумĕ.
• Клавдия Васильевна (1912—1999) — совет парти ĕçтешĕ, ашше çинчен чылай материал пухнă.
• Чапаев Аркадий Васильевич (1914—1939) — çар вĕçевçи, çĕнĕ истребителе тĕрĕсленĕ чухне сарăмсăр пуçне хунă.

Парнесем

• Вăрçăра палăрнăшăн Таса Георгий орденĕ
• Георгий медалĕ
• Хĕрлĕ Ялав орденĕ

Асăнмалăх

1948.

Шупашкарта 1974 çулхи çу уйăхĕн 9-мĕшĕнче унăн музейне уçнă.

Самарта ăна чысласа 1926 çулта урампа лапама ят панă.

Мускавра Чапаев тăкăрлăкĕ пур.

• Чапаев палăкĕсем
• 
  Самар драмтеатрĕ умĕнчи Чапаев лапамĕнчи Чапаев палăкĕ
• Чапаев палăкĕ Шупашкар хулин Чапаев скверĕнче
  Чапаев палăкĕ Шупашкар хулин Чапаев скверĕнче
• 
  Чапаев СССР 20 лет РККА маркки çинче, 1938

Чапаев раççей ӳнерĕнче

Фильмсем

• Чапаев (фильм)
• Песня о Чапаеве (мультфильм)
• Чапаев с нами (агитфильм)

Чапаев çинчен юрăсем

• «Песня о Чапаеве» (кĕвви: А. Г. Новиков, сăмахĕсем: С.Болотин, юрлать: Петр Киричек)
• «Чапай» (Кĕввипе сăввисем: И.Прозоров, юрлать: ушкăн «Небослов»)

Çавăн пекех

• В. И. Чапаев музейĕ (Шупашкар)
• Чапаевск
• Чапаев дивизийĕ
• Халаплани

Вуламалли

1. Очерк о В. Чапаеве. В. А. Иванова, Музей В. И. Чапаева в Чебоксарах.
2. Д. А. Фурманов Чапаев
3. Тимофей Тимин. Гены Сципионов. Стр. 120 слл.: Чапаев — подлинный и мнимый. М., «Ветеран Отчизны», 1997, ISBN 5-86804-064-3

Каçăсем

• В. И. Чапаев музей-çурчĕн сайчĕ 2009 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 23-мӗшӗнче архивланӑ. Пугачёв хулинче.
• Василий Иванович Чапаев кун-çулĕ gov.cap.ru сайтĕнче.
• «ГУЛЯЛ ПО УРАЛУ ЧАПАЕВ-ГЕРОЙ…»
• Василий Иванович Чапаева халалланă сайт.
• Наше все: Василий Чапаев Эхо Москвы радио синчи кăларăм.
• Легендарный Чапаев (1934)

Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла.