Кĕрешшĕнсем

	Крешшĕнсем
	; Пётр Гаврилов • Георгий Ибушев • Василий Тимофеев Ӳкерчĕк:Vmvasilievbass.jpg ; Яков Емельянов • Алексей Антонов • Владимир Васильев
Тăван ячĕ	Кряшенсем; Керәшеннәр
Хальхи вырнаçăвĕ тата йышĕ
	Пурӗ: 34822 çын (2010 çулхи çыравра хăйсене крешшен нацине кăтартнисем); Раççей Федерацийĕ 34822 çын (2010 çул), 45422 çын, нагайбаксемпе пĕрле. Тутарстан: 29962 çын (2010 çул); Пушкăртстан: 3801 çын (2010 çул); Удмурт Республики: 482 çын (2010 çул); ; Казахстан 20 913 çын (2009 çул)
Чĕлхе	тутар чĕлхи, вырăс чĕлхи
Тĕн	Православи
Кĕрет	тутарсем
Этнос ушкăнĕсем	нагайбаксем

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Крешшĕнсем (пĕлтерĕшсем) пăхăр.

Крешшĕнсем (тут. керәшеннәр, керәшен татарлары, выр. кряшены) — Атăлпа Урал хушшинчи тутарсен йышĕнчи тĕнпе, çавна май йăла-йĕркепе те, уйрăлса тăракан этноконфесси ушкăнĕ, православие тытса пыраççĕ, ытларах Тутарстанра, кăштах Удмурти Республикинче, Пушкăрт Республикинче тата Челепи облаçĕнче пысăк ушкăнсемпе пурăнаççĕ.

Асăрхаттару: анлăрах пĕлтерĕшпе чăваш чĕлхинче крешшĕн тесе тĕне кĕнĕ хуть те мĕнле çынсене те калаççĕ.

Нагайбаксем те хăйсене крешшĕнсем теççĕ^[5].

Крешшĕнсем епле пулса кайни

Йышĕ тата вырнаçни

2002 çулхи Раççейри халăх çыравĕпе 24668 кряшен шутланнă. Вĕсенчен чылайрахăшĕ (18760 çын) Тутарстанра пурăннă. Кряшенсем çаплах нумай йышпа Пушкăрт Республикинче (4510 çын) тата Удмурт Республикинче (650 çын) вырнаçнă.

*Тапăл 1. Тутарстанри кряшен халăх йышĕ, Пĕтĕм Раççейри 2002 çулхи халăх çыравĕпе*
Хула/район	Йышĕ, çын	Хула/район халăх йышĕн пайĕ, %
Хусан çумĕнчи ялсемпе	2123	0,2
Азнакай	4	0,0
Элмет çумĕнчи ялсемпе	185	0,1
Павлă	1	0,0
Пĕкĕлме	8	0,0
Пăва	3	0,0
Алапӳ	1197	1,7
г. Зай çумĕнчи ялсем	91	0,2
Ешĕл Улăх	26	0,0
Лениногорск	2	0,0
Чаллă çумĕнчи ялсемпе	3439	0,8
Нижнекамск	3277	1,5
Нурлат	—	-
Чистай	258	0,4
Агрыз районĕ	8	0,0
Азнакай районĕ	1	0,0
Аксу районĕ	—	-
Актанăш районĕ	—	-
Алекееевский район	47	0,2
Алькеевский районĕ	—	-
Элмет районĕ	523	1,4
Апаст районĕ	-
Арча районĕ	7	0,0
Атна районĕ	6	0,0
Павлă районĕ	—	-
Балтасинский район	161	0,5
Пĕкĕлме районĕ	—	-
Пăва районĕ	—	-
Верхнеуслонекий район	16	0,1
Высокогорский район	17	0,0
Çĕпрел районĕ	—	-
Алапӳ районĕ	262	2,4
Зай районĕ	86	0,5
Ешĕл Улăх районĕ	43	0,1
Кайпăч районĕ	5	0,0
Кама-Устье районĕ	2	0,0
Кукмăр районĕ	1087	2,0
Лайăш районĕ	21	0,1
Лениногорск районĕ	111	0,5
Маматăш районĕ	1891	3,9
Менделеев районĕ	652	2,1
Мензели районĕ	56	0,2
Муслюм районĕ	3	0,0
Анат Кама районĕ	954	2,5
Çĕнĕ Шĕшме районĕ	6	0,0
Нурлат районĕ	69	0,2
Пестречинский район	283	1,0
Рыбно-Слободский район	113	0,4
Сабин районĕ	26	0,1
Сарман районĕ	343	0,9
Сăпас районĕ	1	0,0
Теччĕ районĕ	—	-
Тукай районĕ	658	2,2
Тюлячинский район	15	0,1
Çарăмсан районĕ	—	-
Чистай районĕ	151	0,7
Ютазинский район	12	0,1

Кряшенсен антропологи тĕсĕсем

Чĕлхе тата алфавит

Чĕлхепе кряшенсене тăватă ушкăна уйăраççĕ:

Анат Камаçум кряшен пуплевĕ;
хусан лешьен кряшен пуплевĕ;
чистай кряшен пуплевĕ;
молькей кряшен пуплевĕ.

Пичетпе литература

Хаçатсем

«Сугыш хабарляре» (Военные известия; 1915 —1917. Редактор — П. П. Глезденев)
«Дус» (Друг; нарăс, 1916 —1918. Редактор — С. М. Матвеев)
«Кряшен газеты» (Кряшенская газета; кăрлач, 1917 — утă, 1918. Редактор — Н. Н. Егоров)
«Алга таба» (Вперёд; кăрлач—ака, 1919. Редактор — М. И. Зубков)
«Кызыл алям» (Хĕрлĕ ялав; юпа, 1919 — кăрлач, 1921)
«Киняш» (Совет; авăн, 1922 — раштав, 1929)^[6].

«Керэшен сузе» (Слово кряшен; нарăс, 1993—2002)^[7]^[8]
«Туганайлар» (Родные мои;2002-па)^[9]
Кряшенские известия 2009-па)^[10]

Журналсем

«Иген игуче» («Хлебороб») (çĕртме-утă 1918).
«Белемнек» («Знание») (авăн, 1921 — кăрлач, 1922).
«Туганайлар» («Братья»).

Илемлĕ литература

XIX ĕмĕрти чи паллă сăвăçĕ — Яков Емельянов, халăхра ăна «Якку юрăç» тенĕ. Сăвă хайлама вăл Хусанти тĕп кряшен-тутар шкулĕнче вĕреннĕ чухнех пуçланă. Поэт икĕ сăвă пуххине хатĕрленĕ, вĕсене «Стихи на крещёно-татарском языке. Дьякон Я. Емельянов стихлары» ятпа 1879 çулта пичетленĕ. Çаплах Давид Григорьев (Саврушевский), Дарҗия Аппакова, Н. Филиппов, А. Григорьев, В. Чернов, Гаврила Беляев çыравçăсем пулнă.

Культура

Этнографсем палăртнипе, чĕлхе тата этеплĕх йалипе пиллек этнографи ушкăна уйăраççĕ:

хусан-тутар,
алапӳ,
молькей,
чистай
нухайбаксем

Асăрхавсем

^ ¹^,²^,³^тата⁴ Всероссийская перепись населения 2010 года. Официальные итоги с расширенными перечнями по национальному составу населения и по регионам.: см.
^ Итоги национальной переписи населения 2009 года. Национальный состав, вероисповедание и владения языками в Республике Казахстан
^ ВПН-2010
^ Нагайбаки - кто они? // Администрация Нагайбакского муниципального района
^ Кто же вы, нагайбаки?
^ 1924 çулхи нарăс-ака тапхăрĕнче «Киняш» вырăнне пĕр ятлă журналăн виççĕ номерĕ тухнă.
^ https://archive.is/20120713093328/kazan.eparhia.ru/temples/kazan/tihvinskajazercov/
^ http://www.anco-rt.ru/index.php?i=4&k=120 2007 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ.
^ http://www.kryashen.ru/rus.php?nrus=2&id=62 2007 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 24-мӗшӗнче архивланӑ.
^ http://kryashen-info.ru/ru/newspaper/82(ĕçлемен каçă)

Çавăн пекех

Нагайбаксем — крешшĕн православи этнос ушкăнĕ
Хусан тата Тутарстан епархийĕ — Вырăс Православи Чиркĕвĕн Мускав Патриархин Хусан епархийĕ
Удмурт çырулăхĕ (Николай Ильменскин)

Каçăсем

Кряшенсен чун-чĕм миссийĕ 2009 ҫулхи Ака уйӑхӗн 14-мӗшӗнче архивланӑ.
Раççей кряшенĕсен сайчĕ(ĕçлемен каçă)
Кряшен халăхĕн этно-этеплĕх проекчĕ 2009 ҫулхи Ака уйӑхӗн 14-мӗшӗнче архивланӑ.
Кряшенсем: правасăрлăхран хăйсен палăртăвĕ патне 2012 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ.
Кряшенсен этно-этеплĕ уйрăмлăхĕ
Народная одежда молькеевских кряшен
Тутарстанăн православи йăлинчи кряшенсем хăйсен правине хĕстернипе хумханаççĕ 2016 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ.
Кряшен ыйтăвĕ Тутарстанра: кун-çулĕ тата хальхи пурнăç, 2006 2019 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 31-мӗшӗнче архивланӑ.
Раççей кряшенĕсен пĕрлешĕвĕ: "Тутар халăхĕ - искусствăллă туса хунă этнос"

[ЭтноЯз.2010-1] ¹^,²^,³^тата⁴ Всероссийская перепись населения 2010 года. Официальные итоги с расширенными перечнями по национальному составу населения и по регионам.: см.

[2] Итоги национальной переписи населения 2009 года. Национальный состав, вероисповедание и владения языками в Республике Казахстан

[3] ВПН-2010

[4] Нагайбаки - кто они? // Администрация Нагайбакского муниципального района

[5] Кто же вы, нагайбаки?

[6] 1924 çулхи нарăс-ака тапхăрĕнче «Киняш» вырăнне пĕр ятлă журналăн виççĕ номерĕ тухнă.

[7] ttps://archive.is/20120713093328/kazan.eparhia.ru/temples/kazan/tihvinskajazercov/

[8] ttp://www.anco-rt.ru/index.php?i=4&k=120 2007 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ.

[9] ttp://www.kryashen.ru/rus.php?nrus=2&id=62 2007 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 24-мӗшӗнче архивланӑ.

[10] ttp://kryashen-info.ru/ru/newspaper/82(ĕçлемен каçă)

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]