Раççей Федерацийĕ

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал
Россия

Раççей Федерацийĕ

Раççей ялавĕ Раççей гербĕ
Патшалăх чĕлхисем вырăс
Тĕп хула Мускав
Чи пысăк хула Мускав
Президент Улатимĕр Путин
Премьер-министр Михаил Мишустин
Лаптăкĕ
 - Пĕтĕмпе
1 вырăнта
17 125 191 км2
Халăх йышĕ
 - Пĕтĕмпе(2023)
 - Йышлăхĕ
7 вырăнта
146 447 424
8,55/км²
Валюта ячĕ (RUB)
Вăхăт тăрăхĕ ГВ +02 пуçласа +12 таран
Патшалăх гимнĕ Раççей гимнĕ
Тетел доменĕ .ru, .su, .рф
Тел. префиксĕ 7

Раççей (выр. Россия) е Раççей Федерацийĕ, кĕске РФ (выр. Российская Федерация) — Тухăç Европăри тата Çурçĕр Азири патшалăх. Раççей — тĕнчери чи пысăк патшалăх, унăн территорийĕ тĕнчере йышăннă чикĕсенче 17098246 км²[1].

Раççей Федерацийĕ вунпĕр сехет тăрăхĕнчен тăрать, вăл вунтăватă çĕршывпа чикĕленет. Пурăнан халăх йышĕпе тĕнчере тăххăрмĕш вырăн йышăнать. Чи пысăк тата тĕп хули — Мускав. Патшалăхри тĕп культура хули вырăнĕнче Санкт-Петербург шутланать, халăх йышĕпе вăл иккĕмĕш вырăн йышăнать. Ытти пысăк[2] хуласем: Çĕнĕ Çĕпĕр, Екатеринбург, Хусан, Чулхула, Челепи, Красноярск, Самар, Ĕпхӳ, Тан-çинчи-Ростов, Омск, Краснодар, Воронеж, Перĕм, Волгоград.

Çĕршывăн мĕнпур çĕрĕсенчи патшалăх чĕлхивырăс чĕлхи, хăшпĕр регионсенче хăйсен патшалăх тата официаллă чĕлхесем. Укçа виçи — раççей рублĕ.

РФ — тĕрлĕ этнос тата культура нумайлăхлĕ Нумай нациллĕ патшалăх[3]. 2010 çулта пурăнан халăх çырса тухнипе, çав шутрах Крым тата Севастополь (2014 çул хыççăн), çĕршывра 190 ытла национальнăç пуррине палăртнă, вĕсен хушшинче вырăссем — 80 %, вырăс чĕлхипе 99,4 % ытла раççейсем калаçаççĕ[4]. Пурăнан халăхăн чылайрахăшĕ (75 % яхăн) православи тĕн йăлине тытса пурнать[5], çакна пула Раççей тĕнчери чи нумай йышлă православиллĕ çĕршыв шутланать.

Раççей — федерациллĕ президент-парламент республики. 1999 çулхи раштавăн 31-мĕшĕнченпе (2008—2012 çулсенче Дмитрий Медведев президент пулнă) РФ президенчĕн вырăнне Владимир Путин йышăнать. 2020 çулхи кăрлачăн 16-мĕшĕнченпе правительство председателĕМихаил Мишустин.

Раççей 18 патшалăхсемпе чикĕленет (вунулттăшĕпе — çĕрпе, те иккĕшĕпе — тинĕспе). Раççей йышне унăн конституципе 89 субъектсем кĕреççĕ, вĕсенчен — 48 облаç, 24 республика, 9 край, 3 федераллă пĕлтерӳпе хула, 4 автономиллĕ округ тата 1 автономиллĕ облаç. Пĕтĕмпе çĕршывра 157 пин пурăнан вырăнсем[6].

Раççей — ядерлă патшалăх[7][8]. Космос патшалăхсенчен пĕрри[9][10]. Раççей ПНО Хăрушсăрлăх Канашне ялах хутшăнакан, вето правипе кӗрет. Çавăнпа, Раççей нумай тĕнчери организацисенче пур: ПНО, G20, ЕАЭП, ППП, КХКО, ТСО, OSCE, SCO, APEC, БРИКС, ТОК тата ыттисем.

1991 вĕçĕнче ССРП арканăвĕ хыççăн тĕнчери пĕрлешӳ Раççее ССРП-н тĕпкĕч пекех йышăннă.

2021 çулхи ШПП-н калăпăшĕ (номиналлă) — 1,8 трлн доллар, Раççей унта 11-мĕш вырăнта вырнаçнă (анчах ИПП-пе 6-мĕш вырăнта).

Географи[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Раççей вунтăваттă ирĕклĕх (ПНО-çĕршывсен нумайрахăшĕ йышăннă) патшалăхĕсемпе чикĕленет.

çавăн пекех Раççейĕн тинĕс чиккисем пур.

Чи пысăк хуласем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Миллион ытла çын çак хуласенче пурăнать: Мускав, Санкт-Петербург, Çĕнĕ Çĕпĕр, Екатеринбург, Хусан, Чулхула, Челепи, Красноярск, Самар, Ĕпхӳ, Тан-çинчи-Ростов, Омск, Краснодар, Воронеж, Перĕм, Волгоград.

Халăх[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Халăх йышĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Раççейре 143,8 млн. çын, ытларахăшĕ, 4/5 пайĕ Европа енĕнче пурăнать: вырăссем (79,8 %), тутарсем (3,8 %), украинсем (3 %), чăвашсем (1,2 %), пушкăртсем (0,9 %), чеченсем (0,9 %), эрменсем (0,8 %)[12]. Хула çыннисем 73%.

Чĕлхесем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тĕплĕнрех Раççей халăхĕсен чĕлхисем статьяна вулăр.

Раççей Федерацийĕ — нумай нациллĕ çĕршыв. Тĕпчевçĕсем каланă тăрăх, Раççейри халăхсем 176 чĕлхепе калаçаççĕ. Вĕсен кашнин хăйсен историйĕ, шăпи, аталану çул-йĕрĕ, пуласлăхĕ.

Генеалоги енчен (пулса кайни, хурăнташлăх енчен) илсессĕн Раççей халăхĕсен чĕлхисем тĕрлĕ чĕлхе çемйине кĕреççĕ: инди-европа, алтай, ибери-кавказ, урал, палеоази. Кашни чĕлхе çемйи каллех уйрăм ушкăнсене пайланать.

Кунçул[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Раççей Федерацийĕ Раççей Федерацийĕ Раççей кун-çулĕ

Авалхи славянсемруссем IX ĕмĕр
Киев Руçĕ 862—1242
Вырăс кнеçлĕхĕсем XII—XVI:
• Новгород республики 1136—1478
• Улатимĕр кнеçлĕхĕ 1157—1363
• Литва, Вырăс, Жемойта тата урăххисем 1236—1569
Мускав кнеçлĕхĕ 1263—1478
Вырăс патшалăхĕ 1478—1721
Раҫҫей империйӗ 1721—1917
 Раççей республики 1917
• Совет Раççейĕ 1917—1922
• Альтернативлă йĕркелӳсем 1917—1924
Совет Союзĕ 1922—1991
Раççей Федерацийĕ 1991 çултанпа


Ертӳçисем | Хронологи | Экспанси
Пĕрлешĕвĕ: XIV—XVI ĕмĕрсем | 1922
Аркану: XII ĕмĕр | 1917 | 1991

Проект | Портал | Категори

Раççей кунçулĕн тапхăрĕсем[13]:

Федераци тытăмĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]


Раççей Федерацийĕ 89[18] субъектсенче пайланă. РФра 6 субъект тĕсĕ пур. Ку 24 республика, 9 ен, 48 облаç, 4 автономи тăрăхĕ, 1 автономи облаçĕ тата 3 федераллă пĕлтерĕшпе хула.

РФ субъекчĕсен картти[19]

Субъектсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Республикасем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Енсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Облаçсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Автономи тăрăхĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Автономи облаçĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Федераллă пĕлтерĕшпе хуласем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Федераци тăрăхĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Федераци тăрăхĕсен картти
Федераци тăрăхĕсен картти

РФре 8 федераци тăрăхĕсем пур. Кашни тăрăхра президент элчи пур.

Экономика районĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Экономика районĕсен картти
Экономика районĕсен картти

Раççей Федерацинче 12[21] экономика районĕ пур. Калининград облаçĕ ку уйрăм экономика район, пĕр субъект унăн тытăмĕнче[22].

Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • Kniivilä, Kalle. La strato de Tanja: Vivo en Rusio 1917-2017, Novjorko, eld. Mondial, 2017, 159 paĝoj.
  • География России: Энциклопедический словарь. М., 1998.
  • Геологическое строение СССР и закономерности размещения полезных ископаемых. В 10-ти тт. Л, 1984—1989.
  • Красная книга Российской Федерации: Животные. М, АСТ, 2001. ISBN 5-17-005792-X.
  • Новая Российская Энциклопедия, Природа России, т. 1, с. 11—157. М., Энциклопедия, 2003. ISBN 5-94802-003-7
  • Волкова О. А., Борсук О. А., Бадюков Д. Д. География России. М., Энциклопедия. 2005. ISBN 5-94802-011-8).

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  1. ^ Федеральная служба государственной регистрации, кадастра и картографии (Росреестр). Земельный фонд Российской Федерации на 1 января 2011 года(ĕçлемен каçă) (стр. 223)
  2. ^ Миллион ытларах çын
  3. ^ Этнокультурное многообразие России. www.national-mentalities.ru.
  4. ^ Раççей халăхĕ ПРЭ-нче
  5. ^ ВЦИОМ: Православными себя считают 75 % россиян. // РБК, 30.03.2010
  6. ^ Российская Федерация. Статистическая информация. Федеральная служба информации России.
  7. ^ Стратегическое ядерное вооружение России.
  8. ^ Podvig P. Russian Strategic Nuclear Forces, ed. by Frank N. von Hippel, MIT Press, 2004
  9. ^ Кошкин П. Г. Экспертный и журналистский дискурс вокруг второй космической гонки между Россией, США и другими странами.
  10. ^ Россия останется космической державой, заявил эксперт (2019-12-04).
  11. ^ 1 тата 2 ПНО шухăшĕпе ку Грузи пайĕ.
  12. ^ 2010 çулхи Пĕтĕм Раççей халăх çырăвĕ çинчен 2022 ҫулхи Ака уйӑхӗн 12-мӗшӗнче архивланӑ. // Российская газета — Федераллă выпуск № 5660 (284). 22.12.2011
  13. ^ Раççей кунçулĕ. XX ĕмер. 11 класс: Вĕренӳ кĕнеки пĕтĕм-пĕлӳ шкулĕсемшĕн (выр. Учебник для общеобразовательных учебных заведений), ред. А. В. Рассказова
  14. ^ Kyivan Rus’.
  15. ^ БРЭ Санкт-Петербург(ĕçлемен каçă)
  16. ^ Патшалăх ытти ячĕсем: Раççей Совет Республики (Юпа, 25 1917 çултан), Раççей Социалисăмлă Федерациллĕ Совет Республики (çĕртме, 19 1918 çултан), Раççей Совет Федерациллĕ Социалисăмлă Республики (Раштав, 5 1936 çулта)
  17. ^ № 2094-I РСФСР саккунĕ Раштав, 25 1991 çултан «Раççей Совет Федерациллĕ Социалисăмлă Республики патшалăхĕ ячĕн çĕнĕтни çинчен» (выр. «Об изменении наименования государства Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика»)
  18. ^ РФ конституцийĕ
  19. ^ йышăнман РФ тытăмĕнче Запорожье, Херсон облаçĕсемпе, Донецк Халăх, Луганск Халăх, Крым Республикисемпе, Севастополь хулипе
  20. ^ 1, 2, 3, 4, 5 тата 6 ПНО шухăшĕпе ку Украина пайĕ
  21. ^ Федеральный центр информатизации Счётной палаты Российской Федерации 2011 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 21-мӗшӗнче архивланӑ.
  22. ^ Федераци саккунĕ

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]