Çаран марисем

Çаран марисем
Хальхи вырнаçăвĕ тата йышĕ
Пурӗ: 400 пине яхăн çын Раççей Федерацийĕ Раççей Федерацийĕ: 400 пине яхăн çын. Мари Эл Мари Эл: 250—294,3 пине яхăн çын Киров облаçĕ Киров облаçĕ: 20 пине яхăн çын.
Чĕлхе	çаран-тухăç мари (мари), вырăс
Тĕн	православи, мари халăхĕн тĕнĕ
Кĕрет	марисем çаран-тухăç марисем

Царевококшайск уесĕнчи Çаран Сорокан мари çемьи. XX ĕмĕрĕн пуçламăшĕ.

Çаран марисем (Çурçĕр-тухăç марисем; çаран мари Олык марий) — марисен чи йышлă этно-лингва ушкăнĕ.

Йышĕ

Çаран марисен йышĕ 400 пине яхăн çын, ытларах Мари Элре (294,3 пин çын) тата Киров облаçĕнче (20 пине яхăн çын) пурăнаççĕ.

Этноним

Çаран марисем этноним мари чĕлхине вырăссенчен килнĕ. Вырăссен ĕлĕкрен пыракан йăлипе, Атăлăн сулахай çыранĕнче пурăнан халăха çаран çыннисем тенĕ.

Истори

Этнографи группи IX—XVI ĕмĕрсенче Мăн Кокшагапа Вятка хушшинче пурăнакан марисенчен уйрăмла чăмăртаннă. Унăн никĕсне Ветлуга-Вятка хушшинче вырнаçнă, хăйсене юханшыв ячĕпе идентификациленĕ пĕрлешӳсем хунă. Темиçе ĕмĕр юнашар-пĕрле пурăнса, удмуртсемпе тата комипе, çаплах тутарсемпе, чăвашсемпе тата вырăссемпе çыхăнусем тытнă май туçи марисенчен урăхларах, уйрăмах чĕлхере, хуçалăх ĕçĕ-хĕлĕнче, кулленхи пурнăçра, чун хавалĕпе, менталитетпе, пулса кайнă.

XIV—XV ĕмĕрсенче Ылтăн Уртари, Хусан ханлăхĕнчи администраци çаран марисем хушшинче, хуçалăхра, кулленхи культурăра çыхăнусене усă курса политикăра, экономикăра хăйĕн витĕмне сарас шутпа вĕсене 3 администрациллĕ-фискаллă территорие (даруга) — Галица, Алат тата Ар — йĕркеленĕ. Кашнине çĕрпӳ-вулăсне пайланă, вĕсенче территорири микрогруппăсем пурăннă.

Çав. пекех

• «Небесные жёны луговых мари» — çаран марисен кулленхи пурнĕçне, йăлине кăтартакан раççей фильмĕ (2012); мари чĕлхипе çапса кăларнă.

Литература

• Энциклопедия Республики Марий Эл / отв. ред. Н. И. Сараева.- Йошкар-Ола, 2009.- С.522-523