Мускавшăн çапăçни

«Барбаросса» операцийĕ
	Брест • Белосток-Минск • Балтиçум • Дубно — Луцк — Броды • Бессараби тата Буковина • Витебск • Псков • Таллин • Ленинград • Моонзунд • Смулен • Умань • Тирасполь-Мелитополь • Киев • Орёл-Брянск • Вязьма • Харьков (1941) • Одесса • Крым • Мускав

Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçи
	СССРа тапăнса кĕни • Карели • Поляр Лешьен • Ленинград • Ростов • Мускав • Севастополь • Барвенково-Лозовая • Харьков • Воронеж-Ворошиловград • Ржев • Сталинград • Кавказ • Великие Луки • Острогожск-Россошь • Воронеж-Касторное • Курск • Смулен • Донбасс • Днепр • Сылтăм çыранри Украина • Ленинград-Новгород • Крым (1944) • Беларуç • Львов-Сандомир • Яссы-Кишинёв • Хĕвел тухăç Карпат • Балтиçум • Курлянди • Румыни • Болгари • Дебрецен • Белград • Будапешт • Польша (1944) • Хĕвел анăç Карпат • Хĕвел тухăç Прусси • Анат Силези • Хĕвел тухăç Померани • Тури Силези • Балатон • Вена • Берлин • Прага

	Мускав çапăçăвĕ 1941—1942
	Тĕп хирĕçӳ: Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçи,; Иккĕмĕш Тĕнче вăрçи
	; Совет салтакĕсем фронта каяççĕ
Вăхăт	авăн, 30, 1941 — ака, 20, 1942
Вырăн	Мускавăн çурçĕр, çурçĕр-анăç, анăç, кăнтăр-анăç, кăнтăр таврашĕсем, СССР
Тăшмансем
СССР	Виççĕмĕш райх
Çарпуçсем
И. В. Сталин; Б. М. Шапошников; И. С. Конев; С. М. Будённый; Г. К. Жуков; А. И. Ерёменко; Я. Т. Черевиченко	Ф. фон Бок; А. Штраус; Г. фон Клюге; Г. Гудериан; Г. Рейнгард; Э. Гёпнер; М. фон Вейхс; В. Модель
Енсен вăйĕсем
Анăç, Резерв, Брянск, Калинин, Çурçĕр-Анăç фрончĕсем 1941 çулхи авăнăн 30-мĕшĕ тĕлне уйри пĕрремĕш виççĕ фронт йышĕнче 1 250 000 çын тăнă,; 96 дивизи,; 14 бригадă,; 2 ХР;; 1000 ытла танк; 10,5 пин ытла кĕпçепе миномёт; 568 е 545 самолёт
Çухатнисем
паллă мар	паллă мар
	Аудио, фото, видео Викиампарта

|- |

Мускав çапăçăвĕ
Вотан • Орёл-Брянск • Вязьма • Калинин (1) • Калинин (2) • Можайск-Малоярославец • Тула (1) • Клин-Солнечногорск (1) • Клин-Солнечногорск (2) • Наро-Фоминск • Елец • Тулă (2) • Калуга • Ржев-Вязьма

|}

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Мускавшăн çапăçни (пĕлтерĕшсем) пăхăр.

Мускав çапăçăвĕ (Мускав патĕнчи çапăçу, Мускавшăн çапăçни, ним. Schlacht um Moskau; авăн, 30 1941 — ака, 20 1942) — совет тата нимĕç çарĕсен мускав тĕлĕнчи çăпăçăвĕ. Иккĕ тапхăра уйăраççĕ: хӳтĕленӳ (авăн, 30 — раштав, 4 1941) тата 2 пайлă тапăну: хирĕçлетапăну (1941 çулхи раштавăн 5-6-мĕшĕ — 1942 çулхи кăрлачăн 7-8-мĕшĕ) тата совет çарĕсен пĕрлехи тапăнăвĕ (1942 çулхи кăрлачăн 7-10-мешĕ — акан 20-мĕшĕ).

Адольф Китлĕр СССР тĕп хулине Мускава çĕнтерсе илессине «Барбаросса» операцин вăрçă тата политика паллă тĕлĕ вырăнне хунă. Германири тата анăçри вăрçă историнче ăна «Тайфун» операцийĕ ятпа асăнаççĕ.

Мускава хӳтĕлени («Тайфун» операцийĕ)

Авăнăн 30-мĕшĕнче нимĕç çарпуçлăхĕн «Тайфун» операцине 2-мĕш танк группи пуçланă. Юпан 2-мĕшĕнче Мускав тĕлнелле «Центр» группăн тĕп çарĕсем тапăăва тухнă.

Мускава хӳтĕленĕ операци тапхăрĕнче фронт Орёл-Брянск, Вязьма, Можайск-Малоярославец, Калинин, Тулă, Клин-Солнечногорск тата Наро-Фоминск хӳтĕлени операцисене иртернĕ.

Брянск фронтне аркатни

Тĕп статья: Орёл-Брянск операцийĕ

200px|thumb|Брянск «хуранĕ» 1941 çулхи юпа уйăхĕнче. Орёл хулана хӳтĕлеме юпан 1-мĕшĕнче АТÇ Ставки резерв йышĕнчен 1-мĕш гварди перевçĕ корпусне йĕркеленĕ, анчах та Г. Гудериан çарĕсем çав тери хăвăрт пынипе, корпусăн çарпуçĕ Д. Д. Лелюшенко генерал-майор сĕннипе, тăшмана çурçĕр енче кĕтсе илме хатĕрленес тенĕ. Юпан 2-мĕшĕнче 1-мĕш гварди перевçĕ корпусĕпе Ставкăн 6-мĕш резерв авиагруппи тата фронт авиацийĕ, Мценск районне тухнă.

Авăнăн 30-мĕшĕнче (Гудерианăн 2-мĕш танк группи тӳрех хăвăрт ăнăçу тунă. Юпан 3-мĕшĕнчех 24-мĕш моторлизациленĕ корпусĕн чаçĕсем 200 км яхăн чупса Орёл хулине кĕнĕ. Нимĕç танкĕсем хулана кĕричченех урамсенче трамвайсем çӳренĕ, савутсенчен эвакуцие яма хатĕрленĕ хатĕр-хĕтĕре тыла ăсатайман.

Çав вăхăтрах юпан 3-мĕшĕн каçхине Мценске М. Е. Катуков полковникăн 4-мĕш танк бригади çитнĕ те ирхине гварди миномёчĕсен дивизионĕ (капитан Чумак) пулăшнипе маршри нимĕçсен 4-мĕш танк дивизин колоннисене атакăланă та ăна çапăçуран кăларнă. Мценск патĕнче хирĕç тăни нимĕç çарĕсене эрне хушши тытса тăнă. Юпан 6-мĕшĕнче 217,8 çӳллĕх патĕнче (Первый Воин, Мценск районĕ) çапăçу пуçланнă: 4-мĕш нимĕç танк дивизине каллех 4-мĕш танк бригади тӳскенĕ. Нимĕçсен Тулăна тапăнассипе тăхтама тивнĕ.

Юпан 5-мĕшĕн каçхине нимĕç çарĕсем Бранск фронтне тарăннăн çурнине пула совет çарĕсене Брянск районĕнчи иккĕмĕш хӳтĕленӳ йĕрне тата Десна юханшывăн хӳтĕленӳ кассине куçарма тинĕ.

Юпан 6-мĕшĕнче нимĕçсен 17-мĕш танк дивизийĕ Брянска, 18-мĕш танк дивизийĕ — Карачев хулана ярса илнĕ, çапла вара, Брянск фрончĕн вăйĕсем хурана юлаççĕ. Фронт çарпуçĕ А. И. Ерёменко хăйĕн çарĕсене «тӳнтерле фронтпа» çапăçма тапăч панă.

Брянск патĕнче 3-мĕш, 13-мĕш тата 50-мĕш совет çарĕсене (Брянск фрончĕн 27 дивизи, 2 танк бригади, ТÇР 19 артиллери полкĕ, 50-мĕш, 3-мĕш тата 13-мĕш çарсен управленисем) хупăрласа илнĕ. Çавăрса илнĕ çĕртен тухнă чухне 50-мĕш çарăн çарпуçĕ М. П. Петров генерал-майор пуçне хунă. Юпан 13-мĕшĕнче Ерёменко хăй йывăр аманнă, ăна Мускавран ятарласа ярса панă самолётпа эвакуациленĕ.

Вязьма «хуранĕ»

Тĕп статья: Вязьма операцийĕ

200px|thumb|Вязьма «хуранĕ», юпа, 1941. Юпан 2-мĕшĕнче «Центр» группа çарĕсен ытти вăйĕсем те тапăнма тытăннă. Хăшпĕр хĕсĕк çĕрте чылай вăй пухса, нимĕç çарĕсем совет фронтне татса каçнă. Юпан 4-мĕшĕнче Спас-Деменска тата Кирова, юпан 5-мĕшĕнче — Юхнова — ярса илнĕ. Çак кунах тăшман Вязьма районне çитнĕ.

Тапăнса пыракан группировкăна флангран çапма фронт группине (çарпуçĕ — И. В. Болдин) туса хунă. Анчах та Холм-Жирковский кăнтăр енче танксен çапăçăвĕнче совет çарĕсем выляса янă. Юпан 6-мĕшĕнче нимĕçсен 7-мĕш танк дивизийĕ (3-мĕш танк группи) тата 10-мĕш танк дивизийĕ (4-мĕш танк группи) Анăç тата Резерв фрончĕсен çарĕсене Вязьма районĕнче хупăрланă. Хурана 37 дивизи, 9 танк бригади, ТÇР 31 артиллери полкĕ тата 19-мĕш, 20-мĕш, 24-мĕш тата 32-мĕш çарсен управлением (16-мĕш çарăн управленийĕ, хăйĕн вăйĕсене 19-мĕш çара парса, тăшман çавăрса илнĕ çертен, тухма ĕлкĕрнĕ).

Юпан 11-мĕшĕччен хупăрланă çарсем талпăнса тухасшăн пулнă, юпан 12-мĕшĕнче çеç кĕске вăхăта хушăк тума пултарнă, ăна кĕçех хупса хунă. Пурĕпе Вязьмăпа Брянск патĕнче тыткăна 688 пинрен ытла соетс салтакĕпе офицерĕ лекнĕ, хамăрăн тыла 85 пине яхăн çын çеç тухма пултарнă.^[4]. Вязьма «хуранĕнче» 19-мĕш çарăн çарпуçĕ М. Ф. Лукин генерал-лейтенант тата ăна пулăшма янă унчен 32-мĕш çарăн çарпуçĕ пулнă С. В. Вишневский генерал-майор лекнĕ, 24-мĕш çарăн çарпуçĕ К. И. Ракутин генерал-майор пуçне хунă.

Мускав патĕнчи совет хирĕçтапăнăвĕ

Мускав çапăçăвĕн пĕтĕмлетĕвĕсем

Асăнмалăх

Почтă марккисем, почтă открыткисем тата паллă вак укçасем çинче
СССР вăрçă почтă маркки Доватор. Нимĕç оккупанчĕсене вилĕм!, 1942 çул
СССР почтă маркки, 1945 çул
СССР почтă маркки, 1945 çул
СССР почтă маркки, 1945 çул
СССР почтă маркки, 1966 çул:
Мускав патĕнче фашист çарĕсесене аркатни 25 çул
Раççей почтă маркки, 2001 çул:
Мускав патĕнчи çапăçу 60 çул
СССР ХХК открытки: 2-мĕш гварди кавдивизийĕ, 1942 çул

СССР ХХК открытки:
2-мĕш гварди кавдивизийĕ, 1942 çул
Раççей вак укçи «Мускав çапăçăвĕ», 2000 çул

Мускав çапăçăвĕ (киноэпопея)

Çăлкуçсем

История Второй мировой войны. том 4. — М. Военное издательство. 1975.
А. В. Исаев. Котлы 41-го: История ВОВ, которую мы не знали. — М.: Эксмо, 2005. ISBN 5-699-12899-9
А. В. Исаев. Краткий курс истории ВОВ. Наступление маршала Шапошникова
Мягков М. Ю. Вермахт у ворот Москвы, 1941—1942
Федор фон Бок Я стоял у ворот Москвы. Военные дневники 1941—1945 2009 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 3-мӗшӗнче архивланӑ.
Л. Н. Лопуховский. Вяземская катастрофа. 2-е изд., переработанное и исправленное. — М.: Яуза, Эксмо, 2008. — 640 с. ISBN 978-5-699-30305-2

Вуламалли

Шапошников Б. М. Битва за Москву. Решающее сражение Великой Отечественной, Эксмо, Яуза, 2011. ISBN 978-5-699-52711-3.
Составители : Илизаров С. С., Костина С. В., Битва за Москву. История Московской зоны обороны(ĕçлемен каçă), АО «Московские учебники», Москва, 2001. ISBN 5-7853-0153-9
Под редакцией Г. А. Куманева Атлас «Москва 1941—1945», Феория, Мускав, 2011. ISBN 978-5-428-40004-5
Карасев В. С., Рыбаков С. С. Рогачёвский узел. От обороны к наступлению. Несколько эпизодов битвы за Москву. Ноябрь-Декабрь 1941. Дмитров 2011., − 272 с. Тираж 1000 экз.