Дагестан Республики

Дагестан Республики авар. Дагъистан Жумгьурият, агул. Дагъустан Жумгьурият, азерб. Дағыстан Республикасы, дарг. Дагъистан Республика, кум. Дагъыстан Республикасы, лак. Дагъустаннал Республика, лезг. Дагъустан Республика, нух. Дагыстан Республикасы, рут. Дагъустан Республика, таб. Дагъустан Республика, тат. Республикей Догъисту, цах. Дагъыстан Республика, чеч. ДегIeстан Республика, выр. Республика Дагестан
Дагестан Республикин ялавĕ Дагестан Республикин гербĕ
Тĕп хули	Махачкала
Лаптăкĕ - Пĕтĕмпе - шыв пайĕн %.	52 50 270 км² кăштах кăна
Халăх йышĕ - Пĕтĕмпе - Йышлăх	11 3 209 781 çын патнелле (2023) 63,85 çын/км² патнелле
Федераци тăрăхĕ	Çурçĕр-Кавказ федераци тăрăхĕ
Экономика регионĕ	Çурçĕр-Кавказ экономика районĕ
Регион номерĕ	05
Патшалăх чĕлхисем	комм.
Пуçлăх	Меликов Сергей Алимович
Правительство ертӳçи	Абдулмуслимов Абдулмуслим Мухудинович
Халăх пухăвĕн ертӳçи	Аскендеров Заур Асевович
Гимн	Дагестан Республикин гимнĕ
Вăхăт тăрăхĕ	ГВ Мускав вăхăчĕ (UTC+3)

Дагестан е Дагестан Республики — Раççей Федерацийĕн субъекчĕ, унăн йышĕнчи республика (патшалăх). Çурçĕр-Кавказ федераци тăрăхне кĕрет, Çурçĕр-Кавказ экономика районĕн пайĕ. РФ-нчи чи нумай нациллĕ субъект.

1921 çулхи кăрлачăн 19-мĕшĕнче РСФСР-н йышĕнчи Дагестан Автономиллĕ Совет Социализм Республики пекех йĕркеленĕ. Тĕп хула — Махачкала хули.

Дагестан кăнтăр енче Азербайджанпа, кăнтăр-хĕвелтухăç енче Грузипе, çурçĕр-хĕвеланăç енче Чечен Республикипе, Ставрополь Енпе тата çурçĕр енче Калмăк Республикипе чикĕленет. Хӗвелтухӑҫран Каспи тинĕсĕ юнашар.

Дагестан Конституципе Дагестанта патшалăх чĕлхисем ку вырăсла тата пурне те Дагестан халăхĕсен чĕлхисем. Вĕсенчен çырулăхпа официаллă статус: аварла, агульле, азербайджанла, даргинле, кумăкла, лакла, нухайла, рутулла, табасаранла, татла, цахурла тата чеченле.

Тавралăхĕ

Дагестан Республики Каспи тинĕсĕпе юнашар вырнаçнă. Республикăн кантăр енчи кӳрши Азербайджан, кăнтăр-хĕвеланăç енче Грузи, хĕвеланăç енче Чечен Республики, çурçĕр-хĕвеланăç енче Ставрополь Ен, çурçĕр енче Калмăк Республики вырнаçнă.

Республика варрипе Терек юханшывĕ юхать.

Республика тытăмĕ

Республика 39 районран тытăнса тăрать:

• Агуль районĕ (район центрĕ — Тпиг сали)
• Акуша районĕ (Акуша сали)
• Ахвах районĕ (Карата сали)
• Ахты районĕ (Ахты сали)
• Бабаюрт районĕ (Бабаюрт сали)
• Ботлих районĕ (Ботлих сали)
• Буйнакск районĕ (Буйнакск хули)
• Гергебиль районĕ (Гергебиль сали)
• Гумбет районĕ (Мехельта сали)
• Гуниб районĕ (Гуниб сали)
• Дахадаев районĕ (Уркарах сали)
• Дербент районĕ (Дербент хули)
• Казбек районĕ (Дылым сали)
• Кайтаг районĕ (Маджалис сали)
• Карабудахкент районĕ (Карабудахкент сали)
• Каякент районĕ (Новокаякент сали)
• Кизилюрт районĕ (Кизилюрт хули)
• Кизляр районĕ (Кизляр хули)
• Кулин районĕ (Вачи сали)
• Кумторкала районĕ (Коркмаскала сали)
• Курах районĕ (Курах сали)
• Лак районĕ (Кумух сали)
• Леваши районĕ (Леваши сали)
• Магарамкент районĕ (Магарамкент сали)
• Çĕнĕ Лак районĕ (Новолак сали)
• Ногай районĕ (Терекли-Мектеб сали)
• Рутул районĕ (Рутул сали)
• Сергокала районĕ (Сергокала сали)
• Сулейман-Сталь районĕ (Касумкент сали)
• Табасаран районĕ (Хучни сали)
• Тарумовка районĕ (Тарумовка сали)
• Тлярата районĕ (Тлярата сали)
• Унцукуль районĕ (Унцукуль сали)
• Хасавюрт районĕ (Хасавюрт хули)
• Хив районĕ (Хив сали)
• Хунзах районĕ (Хунзах сали)
• Цумадин районĕ (Агвали сали)
• Цунтин районĕ (Бежта сали)
• Чародин районĕ (Цуриб сали)
• Шамиль районĕ (Хебда сали)

Хуласем

• Буйнакск
• Дагестан Çутисем
• Дербент
• Избербаш
• Каспийск
• Кизилюрт
• Кизляр
• Махачкала
• Хасавюрт
• Кăнтăр Сухокумск

Халăх йышĕ

Дагестанра чиллайях халăх ялта пурăнать — 57,2 %, хулара — 42,8 %.Дагестан — нумай халăхлă ен.

Вăлсем виççĕ чĕлхин Çемьесене кĕреççĕ:

• Çурçĕр-Кавказ чĕлхин çемьи:
  • Нах-дагестан ушкăнĕ: Аварсем, Даргинсем, Лезгинсем, Лаксем, Табасарансем, Рутулсем, Агулсем, Цахурсем, Чеченсем;
• Алтай чĕлхин çемьи:
  • Тĕрĕк ушкăнĕ: Кумăксем, Нухайсем, Азербайджансем;
• Индоевропи чĕлхин çемьи:
  • Славян ушкăнĕ: Вырăссем;
  • Иран ушкăнĕ: Татсем.

Шултра халăхсем (пĕр процент ытларахисем) 2002 çул:

халăхсем	çинсем	%
Аварсем	758 438	29,44 %
Даргинсем	425 526	16,52 %
Кумăксем	365 804	14,20 %
Лезгинсем	336 698	13,07 %
Лаксем	139 732	5,42 %
Вырăссем	120 875	4,69 %
Азербайджансем	111 656	4,33 %
Табасарансем	110 152	4,28 %
Чеченсем	87 867	3,41 %
Ногайсем	38 168	1,48 %

Республикин Пуçлăхĕ

• 13 çу 1991 — 20 нарăс 2006 Магомедали Магомедов (даргин наци)

2006 çултан Республикăра Президент статусна никĕсленĕ.

• 20 нарăс 2006 — 20 нарăс 2010 Муху Гимбатович Алиев (авар наци);
• 20 нарăс 2010 çултан — Магомедсалам Магомедалиевич Магомедов (даргин наци).

Канăç Вырăнĕсем

• Чĕрелми пылчăксем: Каспийск, Курорт Каякент;
• Курортсем: Каякент, Талги, Карабудахкент, Берикей, Ахты;
• Турбазăсем: "Терменлик" (Буйнакск), "Радде" (Гуниб), "Дербент", "Чайка" (Дербент), "Прибой" (Избербаш);
• Çутçанталăкĕн тĕленес вырăнĕ: "Сарихум" ("Сарă Хăйăрсем") — Европари чи пысăк дюна- 251 м.

Çутçанталăк сыхлăхĕ

Дагестанри "Питĕ сыхлавлă çĕрĕсем":

• Заповедник "Дагестанский" — 21 пин га (Кумторкала районĕ);
• Заказниксем:
  • "Аграханский" — 39 пин га (Аграхан çурутравĕ. Бабаюрт районĕ);
  • "Тляратинский" е "Гутонский" — 83.5 пин га;
  • "Самурский" — 11.2 пин га (Самур айлăмĕ);
  • "Сăртлă ботаник сачĕ" — 30 пин га (Гуниб сали);
  • "Дендролог паркĕ" — 40 пин га (Махачкала).

Вуламалли

• Ахмедханов К. Э. Путешествие по Дагестану: Практическое руководство. — Физкультура и спорт, 1988. — (По родным просторам).
• История Дагестана с древнейших времён до наших дней. В двух томах. Ред. А. И. Османов. М., Наука, 2004.
• Криштопа, А. Е. Дагестан в ХІІІ — начале XV вв. Очерк политической истории. М., Мамонт; Таус, 2007.
• Карпов, Ю. Ю. Взгляд на горцев. Взгляд с гор. Мировоззренческие аспекты культуры и социальный опыт горцев Дагестана. СПб., Петербургское востоковедение, 2007.
• Дагестан и мусульманский Восток. Сборник статей в честь профессора Амри Рзаевича Шихсаидова. Сост. и отв. ред. А. К. Аликберов, В. О. Бобровников. М., Издательский дом Марджани, 2010
• Муртазалиев Р. А. Конспект флоры Дагестана. — Махачкала: 2009 Т. 1.

Каçăсем

• Дагестан Республики — Официаллă сайт 2010 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.
• Дагестан Республикин Правительствин сайчĕ 2011 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 12-мӗшӗнче архивланӑ.
• Дагестан культури,халăхсем,хыпарсем

Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла.