Çурçĕр Ази

Çурçĕр Ази Тĕнче картти çине

Çурçĕр Ази — Еврази субрегионĕ, Раççей Федерацийĕн Ази пайĕнче вырнаçнă. Унта хальхи Раççейĕн Урал, Çĕпĕр, Инçет Тухăç федераци тăрăхĕсем кĕреççĕ.

Географи

Çурçĕр Ази Тĕнче картти çине

Çурçĕр Ази Урал тăвĕсенчен Лăпкă океанччен тата Çурçĕр Пăрлă океанĕрен Раççей кăнтăр чиккиччен сарăлса выртать. Пурте унăн территорийĕнче пекех Тайга ӳсет.

Чи пысăк юханшывсем: Обь, Енисей, Лена, Иртыш, Амур.

Чи пысăк кӳлĕсем: Байкал, Таймыр, Ханка, Убсу-Нур, Чаны.

Чи пысăк хуласем (ылта 250 пин çын):

• ытла 1 миллион çын:
  • Çĕнĕ Çĕпĕр,
  • Екатеринбург,
  • Челепи,
  • Омск,
  • Красноярск;
• 700 пинтен 1 миллионччен çын:
  • Тĕмен;
• 500 пинтен 700 пинччен çын:
  • Барнаул,
  • Иркутск,
  • Хабаровск,
  • Владивосток,
  • Томск,
  • Кемĕр,
  • Новокузнецк;
• 250 пинтен 500 пинччен çын:
  • Улан-Удэ,
  • Магнитогорск,
  • Сургут,
  • Чита,
  • Аялти Тагил,
  • Якутск,
  • Курган,
  • Нижневартовск.

Халăх

Кăрлач 1, 2021 çулта Урал, Çĕпĕр, [[Инçет-Тухăç федераци тăрăхĕ

|Инçет Тухăç]] федераци тăрăхĕсенче 37 275 609 çын пурăнать, ку пĕтĕм РФ халăхĕн 25,6 %.

Халăхсем

Çурçĕр Азин чи пысăк халăхĕ — вырăссем, çавăн пек кунта малалла халăхсем пурăнаççĕ:

• финн-укăр халăхĕсем (хантсем, мансисем),
• самоедсем (ненецсем, энецсем, нганасансем, селькупсем),
• тĕрĕксем (атăл-уралпа çĕпĕр тутарĕсем, алтайсем, долгансем, телеутсем, тувинсем, хакассем, шорсем, якутсем),
• тунгус-маньчжур халăхĕсем (эвенксем, эвенсем, удэгеецсем, орочсем, ороксем, ульчсем, негидалецсем),
• монгол халăхĕсем (бурятсем),
• палеоазиатсем (алеутсем, ительменсем, коряксем, нивхсем, чукчисем, юкагиры)

тата ыттисем.

Çавăн пек кунта тĕрлĕ вырăс субэтносĕсем çурăлнă. Тундраçум кресченсем, каменщиксем, камчадалсем, кержаксем, марковецсем, вырăс-устьинецсем, семейлесем, "поляксем" (вырăс субэтносĕ), походчансем, киввĕ пуранакан вырăссем, çĕпĕрлесем, чалдонецсем, якутянинсем тата ыттисем.

Çавăн пек пăхăр

• Çĕпĕр
• Инçет Хĕвелтухăç

Вуламалли

• «Çурçĕр Ази» — сăмах, тĕмĕнле акăлчан географи çăлкуçĕсенче пур 1882 çултан.
• «Северная Азия» (Çурçĕр Ази) — общественно-научный журнал, издаваемый в СССР в 1920-х годах, всесоюзное общественно-политическое и экономическое издание ЦК РКП(б) (ЦК ВКП(б)).

Каçăсем

• Росстат 2022 ҫулхи Ака уйӑхӗн 27-мӗшӗнче архивланӑ.