Пӑлхар чĕлхи

Пулхăр чĕлхи
Патшалăхсем:
Çухалнă:	XIV, чăваш чĕлхи пулса юлнă
Классификаци
Категори:	Еврази чĕлхисем
	Алтай çемьи Тĕрĕк турачĕ Пулхăр ушкăнĕ
Çырулăх:	пулхăр рунисем
Чĕлхе кочĕсем
ISO 639-1:
ISO 639-2:
ISO 639-3:
	Çавăн пекех пăхăр: Проект:Лингвистика

Пăлхарин паянхи чĕлхине шырасан пăлхар чĕлхи статьяна уçса пăхăр

Пулхăр чĕлхи (протопăлхар, прапăлхар, авалхи пăлхарсен чĕлхи, авалхи пăлхар) — темиçе çывăх пĕртăван Балканра, Вăтам Атăлçи тата Çурçĕр Кавказри пулхар йăхĕсен чĕлхи.

Пулхăрсен чĕлхи хальхи чăваш чĕлхипе пĕрле тĕрĕк йышĕнчи пулхăр ушкăнне кĕрет.

Истори

Малтанхи пулхăр чĕлхи, V ĕмĕрте Азов тинĕсĕн таврашĕнче сарăлнă, хăй хыççăн çыру палăкĕсене хăварман.

Танай пулхăр чĕлхи

VII—X ĕмĕрсенче Балканра саралнă. Унăн глосĕсем юлнă, çаплах вăл хальхи Балкан чĕлхисенче, хункăр чĕлхине кĕрсе юлнă.

Атăл-пулхăр чĕлхи

VIII ĕмĕртенпе атăл-пулхар чĕлхи Атăлта саралнă. Арап графикипе çырнă XIII—XIV ĕмĕрсенчи эпитафисене Атăлçи Пăлхар çĕрĕсенче тупнă. Çак ротацисăмлă дж-диалект пулать.

Атăл-пулхар сăмахĕ	Транслитераци тĕслĕхĕ	Хальхи чăваш аналогĕ	Хальхи тутар аналогĕ	Вырăсла пĕлтерĕшĕ
هیر	хир	хĕр	кыз	дочь, девушка
اول	авл	ывăл	ул	сын
آیح	айх	уйăх (ойăх)	ай	месяц
جال	джал	çул (çол, ~кăçал)	ел	год
تواتو، تواتة	туату, туата	тăват(тă)	дүрт	четыре
آلط، آلطی	алты, алт	ултă (олтă), улт (олт)	алты	шесть
جتی، جیات	джиат, дж-ти	çич, çичĕ	җиде	семь
سکر	с-к-р	сак(к)ăр	сигез	восемь
طحر، طحور	т-хур, т-х-р	тăх(х)ăр	тугыз	девять
وان	ван	вун (вон), вунă (вонă)	ун	десять
جیریم، جرم	джирим, дж-р-м	çирĕм	егерме	двадцать
ووطر	вут-р	вăтăр	утыз	тридцать
جور	джур	çĕр	йөз	сто

Çав. пекех

Литература

Булгарский язык // БРЭ. Т.4. М.,2006.
Benzing J. Das Hunnische, Donaubolgarische und Wolgabolgarische (Sprachreste) // PhTF. T 1, 1959
Хакимзянов Ф. С. Язык эпитафий волжских булгар. М., 1978
Хакимзянов Ф. С. Булгарский язык // Языки мира. Тюркские языки. — М., 1997.
Мудрак О. А. Заметки о языке и культуре дунайских булгар // Orientalia et Classica VI, Аспекты компаративистики 1. М., 2005. pdf
Inscriptions and Alphabet of the Proto-Bulgarians, by Peter Dobrev

Асăрхавсем

Каçăсем

Пулхар топонимĕ
- Закиев М.З. ЛИНГВОЭТНИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ВОЛЖСКИХ БУЛГАР – ГЛАВНОГО ЭТНИЧЕСКОГО КОРНЯ ТАТАР 2011 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ.

п • с • т Тĕрĕк чĕлхисем, чĕлхевĕсем, диалекчĕсем, калаçăвĕсем
пратĕрĕк †
Пăлхар ушкăнĕ	авар (тĕрĕк) †¹ \| пулхар † \| хун †¹ \| хасар †¹ \| чăваш

Авалхи тĕрĕк	авалхи кăркăс (енисей-кăркăс) † \| орхон-енисей (ватă тĕрĕк) \| уйгур рунă (орхон-уйгур) †

Туçи алтай (вар-хĕвелтухăç) ушкăнĕ¹	кăркăс-кăпчак³: кăркăс (çурçĕр кăркăс, ферган-кăпчак (†), кăнтăр кăркăс), кăнтăр алтай (диал.: хăй алтай (ойрот), теленгит, телеут) \| çурçĕр алтай¹: шор челхин кондом диалекчĕ², чулăм челхин анат чулăм диалекчĕ², çурçĕр алтай (диал.: кумандă, челкан) \| тапалар³

Карлук ушкăнĕ	карлук-уйгур: авалхи уйгур †, карахан (карахан-уйгур) †, халаджа (аргу)¹ \| карлук-хорезм: литература çыруллă ватă чĕлхесем — хорезм-тĕрĕк †, чагатай, тĕрĕк чĕлхи †, хальхи — айна ‡, или-тĕрĕк, лобнор ‡¹, узбек, уйгур (çĕнĕ уйгур), хотан², хотон (†) ‡¹, кăнтăр кăркăс — карлук диалекчĕсем²

Кăпчак ушкăнĕ	авалхи кăпчак † \| нухай-кăпчак: алабуга-нухай², аçтăрхан-нухай², казах, каракалпак, нухай, крым тутар чĕлхин çеçенхир диалекчĕ, узбек-нухай (узбек чĕлхин кăпчак диалекчĕсем) ‡², ферган-кăпчак — нухай-кăпчак диалекчĕсем², кăнтăр кăркăс — нухай-кăпчак диалекчĕсем², юртă-нухай² \| атăл-кăпчак: пушкăрт, çĕпĕр-тутар, тутар (диал.: мишер) \| половец-кăпчак: авалхи половец †, караим крым тутар¹ (караим, крым диалекчĕ², крым тутар (литература), крымчак², крым тутар чĕлхин вăтам диалекчĕ, урум (азовçум) — кăпчак пуплевĕсем²), кумăк-карачай-балкар¹ (эрмен-кăпчак †, карачай-балкар, кумăк), мамлюк-кăпчак †

Огуз ушкăнĕ	авалхи огуз † \| печенег †¹ \| салар \| çурçĕр узбек (икан-карабулак) \| хăй огуз: азербайджан (диалектсем) \| айналлу² \| афшар² \| балкан-гагауз \| гагауз \| кашкай² \| осман † \| салчук² \| сири-туркмен² \| сонкор-тĕрĕк \| турккă (диал.: кипр) \| туркмен (диал.: трухмен) \| урум (азовçум) — огуз пуплевĕсем \| хорасан-тĕрĕк (диал.: боджнурди) \| хорезм (ӳспек чĕлхин огуз диалекчĕсем)² \| цалк² \| крым тутар чĕлхин кăнтăр çыранĕн диалекчĕ

Саян (тобас) ушкăнĕ	çеçенхир: кёк-мончак (диал.: мончак, цэнгэл), тăва \| тайга: тухăç тăва, сойот-цатан (диал.: сойот, урянхай, цатан), тофалар

Хакас (кăркăс) ушкăнĕ	сарăк-югур (хара-йогур) \| фуюй-кăркăс \| хакас-алтай: шор чĕлхин мрас диалекчĕ², чулăм чĕлхин вăтам калаçăвĕ², хакас

Якут ушкăнĕ	ака теекен \| о-теекен, çав шутра долган², якут литератури

Çырулăх	орхон-ениçей рунисем \| пăлхар рунисем \| яналиф
Асăрхавсем: ¹ чĕлхе е чĕлхе ушкăнĕн классификацийĕ тавлашуллă, чĕлхе ушкăнĕ гипотезăллă (Терĕк чĕлхисен классификацийĕ пăхăр); ² «чĕлхе» термина уса курни йăнăш («чĕлхе е диалект» проблема пăхăр); ³ кăпчак, пулас; † çухалнă, уйрăлнă е улшăннă чĕлхесем; (†) çухалнă чĕлхесем, пулас; ‡ хутăш чĕлхесем