Пушкăрт чĕлхи — Википеди

Пушкăрт чĕлхи
Тăван ячĕ:	Башҡорт теле, башҡортса
Патшалăхсем:	РФ, Украина, Беларуç, Казахстан, Эстони тата урăх постсовет патшалăхĕсем^[1]
Регионсем:	Пушкăртстан, Челепи облаçĕ, Ăренпур облаçĕ, Тĕмен облаçĕ, Свердловск облаçĕ, Курган облаçĕ, Самар облаçĕ, Сарăту облаçĕ, Перĕм Ен, Тутарстан, Удмурти тата ухăххисем
Официаллă статус:	Раççей Федерацин субъекчĕ: Пушкăртстан
Классификаци
Категори:	Еврази чĕлхисем
Алтай чĕлхисем (тавлашуллă) Тĕрĕк турачĕ Кăпчак ушкăнĕ Атăлçи-кăпчак кĕçĕн ушкăнĕ
Çырулăх:	авалхи тĕрĕк çырăвĕ, арап çырăвĕ, яналиф, латиница, кириллица. пушкăрт çырулăхĕ.
Чĕлхе кочĕсем
ISO 639-1:	—
ISO 639-2:	—
ISO 639-3:	—
Çавăн пекех пăхăр: Проект:Лингвистика

Пушкăрт чĕлхи (пушк. башҡорт теле, башҡортса) — тĕрĕк чĕлхи, Пушкăрт Республикинчи патшалăх чĕлхи. Чĕлхе кăпчак ушкăнне кĕрет.

2002 çулхи халăх çыравĕпе пушкăртла 1 379,7 пин çын калаçма пултарнă.

ISO 639-1 тăрăх кочĕ ba, ISO 639-2 тăрăх — bak

Диалекчĕсем

[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тĕп диалекчĕсем иккĕ: кăнтăрти (юрмат) тата хĕвел тухăçри (кувак). Чи çывăх чĕлхе — тутар чĕлхи.

Çырулахĕ

[тӳрлет | кодне тӳрлет]

1928 çулччен арапла çырнă. Кайран 1940 çулччен латтин сас паллисемпе усă курнă. 1940 çултанпа хальхи вăхăтчен кириллица алфавичĕпе усă кураççĕ. Халӗ Пушкӑрт алфавичӗ

Саспалли	МФА	Саспалли	МФА	Саспалли	МФА
А а (а)	[ɑ], [ä]	Б б (бэ)	[b], [β]	В в (вэ)	[w~ɥ], [v]^{[комм. 1]}
Г г (гэ)	[ɟ], [g]^{[комм. 1]}	Ғ ғ (ғы)	[ɣ]	Д д (дэ)	[d]
Ҙ ҙ (ҙе)	[ð]	Е е (е)	[jɘ]^{[комм. 2]}, [ɘ], [je], [e]^{[комм. 1]}	Ё ё (йо)	[jo]^{[комм. 1]}
Ж ж (жэ)	[ʒ], [ʐ]^{[комм. 1]}	З з (зэ)	[z]	И и (и)	[i]
Й й (ҡыҫҡа и)	[j]	К к (ка)	[c], [k]^{[комм. 1]}	Ҡ ҡ (ҡы)	[q]
Л л (эль)	[ɫ], [l]	М м (эм)	[m]	Н н (эн)	[n]
Ң ң (эң)	[ŋ]	О о (о)	[ʊ̞], [o]^{[комм. 1]}	Ө ө (ө)	[ø]
П п (пэ)	[p]	Р р (эр)	[r]	С с (эс)	[s]
Ҫ ҫ (ҫе)	[θ]	Т т (тэ)	[t]	У у (у)	[u]
Ү ү (ү)	[y]	Ф ф (эф)	[f]^{[комм. 3]}	Х х (ха)	[χ]
Һ һ (һы)	[h]	Ц ц (цэ)	[ʦ]^{[комм. 1]}	Ч ч (че)	[ʧ]^{[комм. 1]}
Ш ш (ша)	[ʃ], [ʂ]^{[комм. 1]}	Щ щ (ща)	[ɕ]^{[комм. 1]}	Ъ ъ (ҡалын айырыу билдәһе)	[ʲ], [ʔ]^{[комм. 4]}
Ы ы (ы)	[ɯ]	Ь ь (нәҙек айырыу билдәһе)	[ʲ], [ʔ]^{[комм. 4]}	Э э (э)	[e]
Ә ә (ә)	[æ]	Ю ю (йу)	[ju]	Я я (йа)	[ja]

Асăрхавсем

[тӳрлет | кодне тӳрлет]

^ Поширені мови України

Каçăсем

[тӳрлет | кодне тӳрлет]

п • с • т Тĕрĕк чĕлхисем, чĕлхевĕсем, диалекчĕсем, калаçăвĕсем
пратĕрĕк †
Пăлхар ушкăнĕ	авар (тĕрĕк) †¹ \| пулхар † \| хун †¹ \| хасар †¹ \| чăваш

Авалхи тĕрĕк	авалхи кăркăс (енисей-кăркăс) † \| орхон-енисей (ватă тĕрĕк) \| уйгур рунă (орхон-уйгур) †

Туçи алтай (вăта-тухăç) ушкăнĕ¹	кăркăс-кăпчак³: кăркăс (çурçĕр кăркăс, ферган-кăпчак (†), кăнтăр кăркăс), кăнтăр алтай (диал.: хăй алтай (ойрот), теленгит, телеут) \| çурçĕр алтай¹: шор челхин кондом диалекчĕ², чулăм челхин анат чулăм диалекчĕ², çурçĕр алтай (диал.: кумандă, челкан) \| тапалар³

Карлук ушкăнĕ	карлук-уйгур: авалхи уйгур †, карахан (карахан-уйгур) †, халаджа (аргу)¹ \| карлук-хорезм: çыруллă ватă литература чĕлхисем — хорезм-тĕрĕк †, чагатай, тĕрĕк чĕлхи †, хальхи — айна ‡, или-тĕрĕк, лобнор ‡¹, узбек, уйгур (çĕнĕ уйгур), хотан², хотон (†) ‡¹, кăнтăр кăркăс — карлук диалекчĕсем²

Кăпчак ушкăнĕ	авалхи кăпчак † \| нухай-кăпчак: алабуга-нухай², аçтăрхан-нухай², казах, каракалпак, нухай, крым тутар чĕлхин çеçенхир диалекчĕ, узбек-нухай (узбек чĕлхин кăпчак диалекчĕсем) ‡², ферган-кăпчак — нухай-кăпчак диалекчĕсем², кăнтăр кăркăс — нухай-кăпчак диалекчĕсем², юртă-нухай² \| атăл-кăпчак: пушкăрт, çĕпĕр-тутар, тутар (диал.: мишер) \| половец-кăпчак: авалхи половец †, караим крым тутар¹ (караим, крым диалекчĕ², крым тутар (литература), крымчак², крым тутар чĕлхин вăтам диалекчĕ, урум (азовçум) — кăпчак пуплевĕсем²), кумăк-карачай-балкар¹ (эрмен-кăпчак †, карачай-балкар, кумăк), мамлюк-кăпчак †

Огуз ушкăнĕ	авалхи огуз † \| печенег †¹ \| салар \| çурçĕр узбек (икан-карабулак) \| хăй огуз: азербайджан (диалектсем) \| айналлу² \| афшар² \| балкан-гагауз \| гагауз \| кашкай² \| осман † \| салчук² \| сири-туркмен² \| сонкор-тĕрĕк \| турккă (диал.: кипр) \| туркмен (диал.: трухмен) \| урум (азовçум) — огуз пуплевĕсем \| хорасан-тĕрĕк (диал.: боджнурди) \| хорезм (ӳспек чĕлхин огуз диалекчĕсем)² \| цалк² \| крым тутар чĕлхин кăнтăр çыранĕн диалекчĕ

Саян (тобас) ушкăнĕ	çеçенхир: кёк-мончак (диал.: мончак, цэнгэл), тăва \| тайга: тухăç тăва, сойот-цатан (диал.: сойот, урянхай, цатан), тофалар

Хакас (кăркăс) ушкăнĕ	сарăк-югур (хара-йогур) \| фуюй-кăркăс \| хакас-алтай: шор чĕлхин мрас диалекчĕ², чулăм чĕлхин вăтам калаçăвĕ², хакас

Якут ушкăнĕ	ака теекен \| о-теекен, çав шутра долган², якут литератури

Çырулăх	орхон-ениçей рунисем \| пăлхар рунисем \| яналиф
Асăрхавсем: ¹ чĕлхе е чĕлхе ушкăнĕн классификацийĕ тавлашуллă, чĕлхе ушкăнĕ гипотезăллă (Терĕк чĕлхисен классификацийĕ пăхăр); ² «чĕлхе» термина уса курни йăнăш («чĕлхе е диалект» проблема пăхăр); ³ кăпчак, пулас; † çухалнă, уйрăлнă е улшăннă чĕлхесем; (†) çухалнă чĕлхесем, пулас; ‡ хутăш чĕлхесем

п • с • т РФ чĕлхисем
Федераци чĕлхи	вырăс

Федераци субъекчĕсен чĕлхисем	абазин • авар • агуль • адыг • азербайджан • алтай • пушкăрт • бурят • даргин • ингуш • кабарда-черкес • калмăк • карачай-балкар • коми • кумăк • лак • лезгин • нухай • мари • мăкшă • осетин • рутуль • табасаран • тутар • тат • тăва • удмурт • украин • хакас • цахур • чечен • чăваш • ирçе • якут

Официаллă статусри чĕлхесем	вепс • долган • казах • карел • коми-пермяк • манси • ненец • селькуп • финн • хантă • чукча • эвенк • эвен • юкагир

Цитатăланă чухнехи йăнăш «комм.» ушкӑнӗнчи <ref> тэгсем валли вӗсене тивӗҫтерекен <references group="комм."/> тэг ҫук