Мăссăльман чăвашсем
Чăвашсем-мăсăльмансем | |
Тăван ячĕ | чăваш |
---|---|
Хальхи вырнаçăвĕ тата йышĕ | |
Пурӗ: 3 пине яхăн Чăваш Ен, Тутарстан | |
Чĕлхе | чăваш, тутар, вырăс |
Тĕн | ислам |
Тăван халăхсем | чăвашсем |
Чăвашсем-мăсăльмансем — ислам тĕнне тытакан чăвашсем. Чăваш Енре, Тутарстанра пурăнаççĕ[çăлкуç?].
Истори
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Ислам тĕнĕ чăвашсемшĕн, истори енчен пăхсан, пачах та ют мар.
Чăвашсем — Атăлçи пăлхарсен тăхăмĕсем (çавна кура чăвашсемпе пăлхарсен çавахлăхне йышăнма тивет).
Атăлçи Пăлхарта вара ислам тĕнне 922-мĕш çултах йышăннă. Çав патшалăхри çынсен пĕр пайĕ мăссăлььмансем пулса тăнă.
Тĕпчевçĕсен шухăшĕпе, палеотĕрĕк r-чĕлхи пĕрлехи тĕрĕк z-чĕлхи типне куçасси XV ĕмĕрен вĕçĕнчен маларах пуçланман теме пулать[1] çак пулăм паянкуна та пырать.
Урал-Атăлçири хăшпĕр ялсенчи чăвашсем ислама тухса тĕн, чĕлхе тата этника енĕпе пĕтĕмпех ассимилиленнĕ хыççăн «çĕнĕ мăсăльмансем» — янга мусэлмэнлар — тутарла калаçакан тата тутар йăла-йĕркине тытса пыракан этнос пулса тăнă.
— Ягафова Е. А. Чуваши-мусульмане в XVIII — начале XXI вв.: Монография. — Самара: ПГСГА, 2009. — С. 89.
Халĕ, тахçан мăсăльмансем пулса тăнă чăвашсем, тутарсем шутланаççĕ.
Тутарланнă[çăлкуçсем кирлĕ] чăваш ялĕсем[çăлкуçсем кирлĕ]
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Частарах ассимиляцие тутарсемпе тата пушкӑртсем хушшинче пĕрле пĕр ялта пурăнакан чăвашсем лекнĕ. Нумай чăвашсем Пушкăрта çырăннă патшалăхран çĕр илес тесе - Вотчинное право башкир, тата хăшĕ пĕри Ясачный тутарсем патне кĕнĕ.
Тутарстан[çăлкуçсем кирлĕ]
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Ирĕклĕ[çăлкуçсем кирлĕ] — Азнаккай районӗнчи Илпек ял тӑрӑхӗ
- Ирӗклӗ[çăлкуçсем кирлĕ] — Азнаккай районӗнчи Чалпы ял тӑрӑхӗ
- Ирӗклӗ[çăлкуçсем кирлĕ] — Элмет районӗ
- Пуралă[çăлкуçсем кирлĕ] — Азнаккай районӗ
- Сăпай[çăлкуçсем кирлĕ] — Азнаккай районӗ
- Тетевел[çăлкуçсем кирлĕ] — Азнаккай районӗ
- Тетевел[çăлкуçсем кирлĕ] — Анат Кама районĕ
- Тăвел[çăлкуçсем кирлĕ] — Нижнекамский район
- Тойел [çăлкуçсем кирлĕ]— Азнаккай районӗ
- Чăваш Кĕрекаçĕ[çăлкуçсем кирлĕ] — Элкел районӗ
- Салтакел[çăлкуçсем кирлĕ]
Ар тӑрӑхӗпе Чӑваш (Зюри) тӑрӑхӗ[çăлкуçсем кирлĕ]
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Кайăк[çăлкуçсем кирлĕ] — Лайăш районĕ
- Кайăк[çăлкуçсем кирлĕ] — Питреч районӗ
- Кайăк Пуç[çăлкуçсем кирлĕ]
- Карăк Çырма[çăлкуçсем кирлĕ]
- Ярăк Çырма[çăлкуçсем кирлĕ]
- Ямашурма[çăлкуçсем кирлĕ]
- Ик Çырма[çăлкуçсем кирлĕ]
- Тюнтер[çăлкуçсем кирлĕ]
- Тагашур[çăлкуçсем кирлĕ]
- Пор Кутеш[çăлкуçсем кирлĕ]
- КушКет[çăлкуçсем кирлĕ]
- Ахпай[çăлкуçсем кирлĕ]
- Пурнак[çăлкуçсем кирлĕ]
- Чутай[çăлкуçсем кирлĕ]
- Кивӗ Турья[çăлкуçсем кирлĕ]
- Ура[çăлкуçсем кирлĕ]
- Шишинер[çăлкуçсем кирлĕ]
- Курмала[çăлкуçсем кирлĕ]
- Килеево[çăлкуçсем кирлĕ]
- Пускань[çăлкуçсем кирлĕ]
- Аркатово Инеш[çăлкуçсем кирлĕ]
- Ия[çăлкуçсем кирлĕ]
- Чебакса[çăлкуçсем кирлĕ]
Хальхи тăрăм
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Çавăн пекех
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Атăлçи Пăлхар ислам йышăнни
- Пăлхар-чăваш чĕлхе тата этнос вĕçе-вĕçлĕх теорийĕ
- Хусанçум тата Хусан Лешьен чăвашĕсем
- Атăлçи Пăлхар эпиграфика палăкĕсем
Литература
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- История башкирских родов. Гирей. Том 2.. — Ĕпхӳ: ГУП РБ Уфимский полиграфкомбинат, 2014. — ISBN ISBN 978-5-85051-610-9
- Ягафова Е. А. Чуваши-мусульмане в XVIII — начале XXI вв.: Монография.. — Самар: ПГСГА, 2009. — ISBN 978-5-8428-0758-1
- Ягафова Е. А. Формирование и традиционная культура этнотерриториальных групп чувашей в Урало-Поволжье (XVII — начало XX вв.) : Диссертация д-ра ист. наук.. — Самар: 2004.
- Биккулов К. История деревни Новые Тинчали
- Исхаков Д. М. Об этнической ситуации в Среднем Поволжье в XVI—XVII вв. (критический обзор гипотез о «ясачных чувашах» Казанского края) // Советская этнография. — Мускав: 1988. — № 5.
Асăрхавсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- ^ История башкирских родов. Гирей. Том 2. / С. И. Хамидуллин и др. — Уфа: ГУП РБ Уфимский полиграфкомбинат, 2014
Каçăсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Мусульмане Чувашии 2021 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 28-мӗшӗнче архивланӑ.
- Духовное управление мусульман Чувашской Республики
Ку тĕнче халăхĕсем пирки вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. |
Ку ислам пирки вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. |
Чăвашсем |
|
---|---|
Культура | |
Кун-çул |
Аслă Пăлхар • Атăлçи Пăлхар • Ылтăн Урта • Хусан ханлăхĕ • Мускав патшалăхĕ • Раççей Империйĕ • ССРП • РФ |
Тĕне тытни (алфавитпа) | |
Вырнаçу | |
Тĕрлĕрен |