Улатимĕр кĕпĕрни

Улати́мĕр кĕпĕрни — Раççей империн тата РСФСР-н 1796 —1929 çулсенчи администрациллĕ-территориллĕ виçи. Кĕпĕрне хули — Улатимĕр.

Тавралăхĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Улатимĕр кĕпĕрни çурçĕр енче Ярославль тата Кострома, тухăç енчен — Чулхула, анăç енчен — Мускав тата Тĕвер, кăнтăр енчен — Тамбов тата Кисан кĕпернисемпе чикĕ тытнă.

1918 çулчен кĕпĕрне 40 339 çухрăм² (45 910 км²), Стрельбицкин шутлавĕпе - 42 930,5 çухрăм², çав шутра кӳлĕсем патĕнче 99 çухрăма² яхăн. 1926 çулта кĕпернен лаптăкĕ 33 023 км² çитнĕ. Хĕвел тухăçĕнчен хĕвел анăçнелле чи нумай тăсăлăвĕ 325 çухрăм (347 километр), анлăшĕ çурçĕртен кăнтăралла 240 çухрăм (256 километр).

Кун-çулĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Администрациллĕ пайлану[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Ӳкерчĕк:Vlad gub.png

Улатимĕр кĕпĕрнин админстрациллĕ пайĕсем, 1803-1918 çç.

Йĕркеленĕ саманта 1796 çулта кĕпернере 10 уес пулнă: Улатимĕр, Вязники, Гороховец, Меленки, Мурăм, Переславль, Пукрав, Суздаль, Шуя, Юрий.

1803 çулта тепĕр 3 уеса йĕркеленĕ: Александров, Ковров тата Судогода.

Çакăн пек администрациллĕ пайлану 1918 çулчен тытăнса тăнă. XIX ĕмĕрĕн вĕçĕнче кĕпĕрне йышне 13 уес кĕнĕ, вĕсем 222 вулăсран тытăнса тăнă.

№	Уес	Уес хули	Лаптăк, çухрăм²	Халăх йышĕ^[1] (1897), çын
1	Александров	Александров (6 810 чел.)	2 886,8	100 371
2	Улатимĕр	Улатимĕр (28 479 чел.)	2 402,5	160 996
3	Вязники	Вязники (8 862 çын)	3 309,6	86 352
4	Гороховец	Гороховец (2 297 çын)	3 817,7	92 240
5	Ковров	Ковров (14 571 çын)	3 427,5	109 861
6	Меленки	Меленки (8 909 çын)	4 617,8	142 304
7	Мурăм	Мурăм (13 271 çын)	2 229,8	122 383
8	Переславль	Переславль-Залесский (10 639 çын)	3 178,7	87 337
9	Пукрав	Пукрав (2 785 çын)	4 142,2	158 229
10	Судогода	Судогда (3 182 çын)	5 099,9	96 798
11	Суздаль	Суздаль (6 412 çын)	2 513,1	107 708
12	Шуя	Шуя (19 583 çын)	2 565,2	158 483
13	Юрий	Поляк Юри (5 759 çын)	2 641,0	92 629

1918 çулта Шуя уесе çĕнĕ Иваново-Вознесени кĕпĕрнине куçарнă. 1920 çулта Кольчуга районне йĕркеленĕ (4 çул хушши пулнă). 1921 çулта Пукрав уесне пĕтьерсе унăн вырăнне Киржач уесне уса хунă. Тепĕр 3 çултан Гороховец, Киржач тата Суздаль уесĕсене йĕркеленĕ. 1925 çулта Поляк Юрий уесне Иваново-Вознесени кĕпĕрнине панă. Тепĕр çултан Меленкипе Судогода уесĕсене пăрахăçланă, вĕсен территоринче Гуç уесне туса хунă.

Çапла 1926 çулта Улатимĕр кĕпĕрнине 7 уес кĕнĕ:

№	Уес	Уес хули	Лаптăк, км²	Халăх йышĕ^[2] (1926), чел.
1	Александров	Александров	4 365	184 850
2	Улатимĕр	Улатимĕр	6 717	325 693
3	Вязники	Вязники	5 337	151 628
4	Гусь	Гусь-Хрустальный	4 064	110 029
5	Ковров	Ковров	3 272	120 524
6	Мурăм	Мурăм	6 370	332 257
7	Переславль	Переславль-Залесский	2 898	96 159

1929 çулхи кăрлачăн 14-мĕшĕнче Улатимĕр кĕпĕрнине тата унăн мĕнпур уесне пăрахăçланă, весен çĕрĕсене Иваново Промăçлă тата Чулхула облаçĕсем хушшинче пайланă.

Пурăнан вырăнсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

XIX ĕмĕрĕн вĕçĕнче кĕпĕрнере 15 хула, 1 посад (Гавриловский посад) тата 8 227 ытти пурăнан вырăн шутланнă. Чи пысăк хуласем: Иваново-Вознесенск (54 208 çын), Улатимĕр (28 479 çын) тата Шуя (19 583 çын)^[1].

Пурăнан халăх[тӳрлет | кодне тӳрлет]

1886 çулта кĕпĕрнере 1 416 750 яхăн çын пурăннă. 1897 çулти халăх çыравĕпе кĕпернере 1 515 691 çын пурăннă^[1] (690 312 арçынпа 825 379 хĕрарăм), вĕсенчен хулара 190 618 çын. Пĕтĕм Раççейри 1926 çулти халăх çыравĕпе кĕпĕрнере 1 321 140 çын шутланнă^[2], вĕсенчен хула çынни - 263 942.

Наци йышĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

1897 çулти наци йышĕ^[3]

Уес	вырăссем
Мĕнпур кĕперне	99,7 %
Александров	99,6 %
Улатимĕр	98,7 %
Вязники	99,9 %
Гороховец	99,9 %
Ковров	99,8 %
Меленки	99,9 %
Мурăм	99,7 %
Переславль	99,9 %
Пукрав	99,7 %
Судогда	99,9 %
Суздаль	99,9 %
Шуя	99,6 %
Юрий	99,8 %

Дворян ăрачĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Изединовсем, Каблуковсем, Калакутскисем, Калачовсем, Карякинсем, Касаговсем.

Кĕпĕрнаттăрсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Рунич Павел Степанович 6.01.1797- 1802
Долгоруков Иван Михайлович .02.1802-23.03.1812
Супонев Авдей Николаевич 23.03.1812- 1817
Юрлов Иван Иванович 1.02.1817-25.05.1820
Кавелин Дмитрий Александрович 25.05.1820-1821
Апраксин Пётр Иванович 15.06.1821-29.07.1827
Курута Иван Эммануилович 12.08.1827-27.11.1832
Ланской Сергей Степанович 27.11.1832-31.12.1834
Паскевич Степан Федорович 13.01.1835-23.04.1836
Курута Иван Эммануилович 23.04.1836-12.07.1842
Донауров Петр Михайлович 14.07.1842- 8.04.1851
Зарин Владимир Иванович 29.06.1851-28.02.1852
Синельников Николай Петрович 28.02.1852- 9.12.1852
Анненков Владимир Егорович 9.12.1852-14.06.1856
Тиличеев Егор Сергеевич 15.06.1856-18.09.1861
Самсонов Александр Петрович 18.10.1861- 1.01.1865
Шахотин Платон Александрович 8.10.1865- 4.03.1866 (в.ĕ. 1.01.1865- 8.10.1865)
Струков Владимир Николаевич 8.03.1866-12.12.1875
Судиенко Иосиф Михайлович 30.08.1876- 5.12.1892 (в.ĕ. 2.01.1876-30.08.1876)
Теренин Михаил Николаевич 22.01.1893-30.05.1898
Цеймерн Николай Максимович 3.06.1898-16.10.1901
Клингенберг Николай Михайлович 19.10.1901- 1.07.1902
Леонтьев Иван Михайлович 6.07.1902-25.07.1906
Сазонов Иван Николаевич 29.07.1906- 5.06.1914
Крейтон Владимир Николаевич 9.06.1914- 3.03.1917

Промăçлăх[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Транспорт[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Чукун çул транспорчĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Шыв транспорчĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Символика[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Кĕпĕрне гербĕ, 1857 çулчен
Кĕпĕрнен официаллă гербĕ (изд. ШĔМ, 1880)
Кĕпернен официаллă мар гербĕ (Сукачов кăл., 1878)
Гербăн хальхи ӳкерчĕкĕ (2000-мĕшсем)

Тĕн[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Памятная книжка Владимирской губернии на 1848 год
Списки населенных мест Владимирской губернии 1863, PDF 2013 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 21-мӗшӗнче архивланӑ.
Памятная книжка и адрес-календарь Владимирской губернии 1844-1917, PDF,DJVU(ĕçлемен каçă)
Мазанов И. Библиография Владимирской губернии. Улатимĕр. 1905 ç.(ĕçлемен каçă)

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

^ ¹^,²^тата³ Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок Демоскоп Weekly не указан текст
^ ¹^тата² Всесоюзная перепись населения 1926 г..
^ Демоскоп Weekly. Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку и уездам 50 губерний Европейской России.

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Улатимĕр кĕпени // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
Карта Владимирской губернии из «Атласа» А.А.Ильина 1876 года (просмотр на движке Google на сайте runivers.ru)
Библиотека Царское Село, книги по истории Владимирской губернии (Астăвăм кĕнекисем), PDF 2012 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.

Шаблон:Улатимĕр кĕпĕрнин уесĕсем

[Демоскоп_Weekly-1] ¹^,²^тата³ Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок Демоскоп Weekly не указан текст

[ДW-2] ¹^тата² Всесоюзная перепись населения 1926 г..

[3] Демоскоп Weekly. Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку и уездам 50 губерний Европейской России.

[1]

[2]

[3]

п • с • т Раççей империн администрациллĕ территорисем
Кĕпĕрнесем	Азов¹ \| Алтай² \| Архангельск \| Архангел хула* \| Аçтăрхан \| Баку \| Белгород \| Беларуç \| Бессараб \| Брацлав \| Букей \| Вильнă \| Витебск \| Улатимĕр \| Вознесени* \| Вологда \| Волынь \| Воронеж \| Ветке \| Гродо \| Грузи-Имерети \| Грузи \| Дербент \| Екатеринослав \| Елизаветполяк \| Енисей \| Изяслав \| Ингерманлад \| Иркутск \| Кавказ \| Хусан \| Калуга \| Киев \| Ковен \| Колывань \| Кострома \| Курск \| Кутаиси \| Литва \| Кĕçĕн Раççей \| Минск \| Могилёв \| Мускав \| Николаев \| Чулхула \| Новгород-Çурçĕр \| Новгород \| Çĕнĕ Раççей \| Олонец \| Ăренпур \| Орёл \| Пенза \| Перĕм \| Петроград \| Подол \| Полоцк* \| Полтава \| Псков \| Рязань \| Самар \| Санкт-Петербург \| Сарăту \| Çĕпĕр \| Чĕмпĕр \| Слобода-Украин \| Слоним \| Смулен \| Ставрополь \| Тавăр \| Тамбов \| Тĕвер \| Тифлис \| Тобольск \| Томск \| Тулă \| Ĕпхӳ \| Финлянд \| Харьков \| Херсон \| Холмск \| Чернигов \| Хура тинĕс \| Шемах \| Эриван \| Ярославль

Облаçсем	Амур \| Эрмен \| Батум \| Белостокская \| Бессараб \| Тан çарĕн \| Дагестан \| Байкал лешьен \| Имерети \| Кавказ \| Камчат \| Карс \| Каçпи \| Квантунь \| Кубань \| Ăренпур Кăркăсĕсен \| Омск \| Тинĕсçум \| Сахалин \| Тавăр \| Тарнополь \| Терĕк \| Тургай \| Урал \| Якут

Çеçенхир енĕн облаçĕсем	Акмола \| Çĕпĕр Кăркăсĕсен \| Çичшыв \| Семипалатинск

Туркестан енĕн облаçĕсем	Каçпи лешьен \| Самарканд \| Çичшыв \| Сырдарья \| Туркестан \| Фергана

Остзей енĕн кĕпĕрнисем	Курлянд \| Лифлянд \| Ревель \| Рига \| Эстлянд

Финлянди кĕпĕрнисем	Або-Бьёрнеборг \| Вазаск \| Выборг \| Куопиос \| Нюланд \| Санкт-Михельск \| Тавастгус \| Улеаборг

Польша Патшалăхĕн кĕпĕрнисем	Август \| Варшава \| Калиш \| Келец \| Краков \| Ломжа \| Люблин \| Мазовцы \| Петроковск \| Плоцк \| Подлясск \| Радом \| Сандомир \| Седлец \| Сувалки

Галиципе Буковина кĕпĕрнисем	Львов \| Перемăшль \| Тарнополь \| Черновцы

Уйрăм тăрăхсем	Катал лешьен тăрăхĕ \| Зеравшан тăрăхĕ \| Сухум тăрăхĕ \| Хура тинĕс тăрăхĕ \| Кяхта хула пуçлăхлăхĕ

Пăхăнуллă патш. йĕркелĕвĕсем	Абхаз кнеçлĕхĕ \| Авар ханлăхĕ \| Баку ханлăхĕ \| Букей Урти \| Бухар эмирачĕ \| Гури кнеçлĕхĕ \| Валахи кнеçлĕхĕ \| Хетьманщина \| Курлянди тата Семигали \| Имерети патшалăхĕ \| Карабах ханлăхĕ \| Картли-Кахети патшалăхĕ \| Коканд ханлăхĕ \| Нахичевань ханлăхĕ \| Молдави кнеçлĕхĕ \| Вырăс Америки \| Талыш ханлăхĕ \| Урянхай Ен \| Хива ханлăхĕ \| Шека ханлăхĕ \| Ширван ханлăхĕ
¹ Туртни 1914 çулхи кăрлач, 1 тĕлнелле пулман, ятне улăштарнă е пăрахăçланă йĕркелӳсене палăртнă. ² Çăлтăрпа (*) 1914 çулхи кăрлачăн 1-мĕшĕ хыççăн йĕркеленĕ е ятне улăштарса тунă кĕпернесене кăтартнă.

	«Раççей Империйĕ» порталĕ
	Улатимĕр кĕпĕрни Викиампарта^?
	«Раççей» проекчĕ