Чĕмпĕр кĕпĕрни

Чĕмпĕр кĕпĕрни, — хальхи Чĕмпĕр облаçĕн, Чăваш Енĕн çĕрĕсем çинче вырнаçнă кĕпĕрне. Çурçĕр енче Хусан кĕпĕрни, тухăç енче Самар кĕпĕрни (вĕсене Атăл уйăрнă), кăнтăр енче Сарăту кĕпĕрни, анăç енче Чулхулапа Пенза кĕпĕрнисем юнашар вырнаçнă пулнă.

Халăхсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Кĕпĕрнере чăвашсем, вырăссем, тутарсем, ирçĕсемпе мăкшăсем пурăннă. Ирçĕсемпе мăкшăсем пĕтĕм халăх йышĕнчен 1/9-мĕш пайĕ, чăвашсем 1/11-мĕш пайĕ, тутарсемпе мишерсем — 1/12 пайĕ.

Культура[тӳрлет | кодне тӳрлет]

1898 çулта кĕпĕрнере 944 вĕренӳ шкулĕ шутланнă. Вĕсен шутĕнче арçын ачасем валли 4 вăтам шкул, хĕрачасем валли 3 вăтам шкул, 5 хулари училищи, 3 уесри училище, 3 ăс-хакăл училищи, вĕрентекенсен семинарийĕ, чăваш вĕрентекенĕсен шкулĕ, 7 ал-ĕç училищи, 914 пуçламăш шкул пулнă. Пурĕ 39 221 арçын ача, 11 156 хĕрача вĕреннĕ. Ялсенче 853 училище пулнă.

Кĕпĕрне уесĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Истори[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Чĕмпĕр кĕпĕрни — Чĕмпĕр енлĕхĕн 1796 çулта туса хунă администрациллĕ-территориллĕ йĕркелĕвĕ. Совет влаçĕ тапхăрĕнче, ССРП экономикăна районланă чухне, 1943 çулхи кăрлач, 19 ятне Ульяновск облаçне куçарнă.

Паллă çынсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Керенский Александр Фёдорович (1881—1970) — раççей политика тата пĕрлĕх ĕçченĕ.
Ленин Владимир Ильич (1870—1924).
Федотов Владимир Иванович (1924—2011) — Социализм Ĕçĕн Паттăрĕ, атом промăçлăхенче ĕçленĕскер. Сызрань уесĕĕнче çуралса ӳснĕ, Сызраньре пĕлӳ илнĕ.

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Литература[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Селиванов А. Ф. Симбирская губерния // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907. (2010 çулхи Раштав уйӑхӗн 2-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)
Симбирская земская газета // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907. (2010 çулхи Раштав уйӑхӗн 2-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)
Симбирские губернские ведомости // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907. (2010 çулхи Раштав уйӑхӗн 2-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)
Симбирские епархиальные ведомости // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907. (2010 çулхи Раштав уйӑхӗн 2-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

ЭСБЕ:Симбирская губерния
История администрративно-территориального деления Симбирского края на сайте В. В. Кропотина
Памятная книжка Симбирской губернии на 1869 год. Симбирск, 1869
Списки населенных мест Симбирской губернии 1863,1884, JPG,DJVU Архивленĕ 23 Ака уйӑхӗн 2013 çулта.
Карта Симбирской губернии из «Атласа» А. А. Ильина 1876 года (просмотр на движке Google на сайте runivers.ru)
Библиотека Царское Село, книги по истории Симбирской губернии (Памятные книжки), PDF Архивленĕ 9 Нарӑс уйӑхӗн 2015 çулта.
Одноверстная карта Симбирской губернии(ĕçлемен каçă). Просмотр архивных и современных данных.

п • с • т Чăваш Енĕн историйĕ
Чăваш Енĕн территорийĕ Авалхи тĕнчере	Баланово культури • Пура культури • Апаш культури • Анань культури • Хулаш культури

Чăваш Енĕн территорийĕ Вăтам ĕмĕрсенче	Хунсен империйĕ (434 — VI ĕмĕр) • Анăç Тĕрĕк хаканлăхĕ (VII ĕмĕр) • Хасар хаканлăхĕ (650—969) • Атăлçи Пăлхар (X ĕмĕр — 1240) • Ылтăн Урта (Пăлхар улусĕ) (1240 — 1438) • Хусан ханлăхĕ (1438 — 1552)

Чăваш Енĕн территорийĕ Вырăс патшалăхĕнче	Хусан патшалăхĕ (1552 — 1708)

Чăваш Енĕн территорийĕ Раççей империйĕ йышĕнче	Хусан, Чĕмпĕр енлĕхĕсем (1780—1796) • Хусан кĕпĕрни (1708 — 1920) • Чĕмпĕр кĕпĕрни (1796 — 1924)

Чăваш Ен РСФСР (ССРП) йышĕнче	Чăваш автономи облаçĕ (1920 — 1925) • Чăваш АССР (1925 — 1990) • Чăваш ССР (1990 — 1992)

Чăваш Ен РФ йышĕнче	Чăваш Республики (1992-па)

п • с • т Раççей империн администрациллĕ территорисем
Кĕпĕрнесем	Азов¹ \| Алтай² \| Архангельск \| Архангел хула* \| Аçтăрхан \| Баку \| Белгород \| Беларуç \| Бессараб \| Брацлав \| Букей \| Вильнă \| Витебск \| Улатимĕр \| Вознесени* \| Вологда \| Волынь \| Воронеж \| Ветке \| Гродо \| Грузи-Имерети \| Грузи \| Дербент \| Екатеринослав \| Елизаветполяк \| Енисей \| Изяслав \| Ингерманлад \| Иркутск \| Кавказ \| Хусан \| Калуга \| Киев \| Ковен \| Колывань \| Кострома \| Курск \| Кутаиси \| Литва \| Кĕçĕн Раççей \| Минск \| Могилёв \| Мускав \| Николаев \| Чулхула \| Новгород-Çурçĕр \| Новгород \| Çĕнĕ Раççей \| Олонец \| Ăренпур \| Орёл \| Пенза \| Перĕм \| Петроград \| Подол \| Полоцк* \| Полтава \| Псков \| Рязань \| Самар \| Санкт-Петербург \| Сарăту \| Çĕпĕр \| Чĕмпĕр \| Слобода-Украин \| Слоним \| Смулен \| Ставрополь \| Тавăр \| Тамбов \| Тĕвер \| Тифлис \| Тобольск \| Томск \| Тулă \| Ĕпхӳ \| Финлянд \| Харьков \| Херсон \| Холмск \| Чернигов \| Хура тинĕс \| Шемах \| Эриван \| Ярославль

Облаçсем	Амур \| Эрмен \| Батум \| Белостокская \| Бессараб \| Тан çарĕн \| Дагестан \| Байкал лешьен \| Имерети \| Кавказ \| Камчат \| Карс \| Каçпи \| Квантунь \| Кубань \| Ăренпур Кăркăсĕсен \| Омск \| Тинĕсçум \| Сахалин \| Тавăр \| Тарнополь \| Терĕк \| Тургай \| Урал \| Якут

Çеçенхир енĕн облаçĕсем	Акмола \| Çĕпĕр Кăркăсĕсен \| Çичшыв \| Семипалатинск

Туркестан енĕн облаçĕсем	Каçпи лешьен \| Самарканд \| Çичшыв \| Сырдарья \| Туркестан \| Фергана

Остзей енĕн кĕпĕрнисем	Курлянд \| Лифлянд \| Ревель \| Рига \| Эстлянд

Финлянди кĕпĕрнисем	Або-Бьёрнеборг \| Вазаск \| Выборг \| Куопиос \| Нюланд \| Санкт-Михельск \| Тавастгус \| Улеаборг

Польша Патшалăхĕн кĕпĕрнисем	Август \| Варшава \| Калиш \| Келец \| Краков \| Ломжа \| Люблин \| Мазовцы \| Петроковск \| Плоцк \| Подлясск \| Радом \| Сандомир \| Седлец \| Сувалки

Галиципе Буковина кĕпĕрнисем	Львов \| Перемăшль \| Тарнополь \| Черновцы

Уйрăм тăрăхсем	Катал лешьен тăрăхĕ \| Зеравшан тăрăхĕ \| Сухум тăрăхĕ \| Хура тинĕс тăрăхĕ \| Кяхта хула пуçлăхлăхĕ

Пăхăнуллă патш. йĕркелĕвĕсем	Абхаз кнеçлĕхĕ \| Авар ханлăхĕ \| Баку ханлăхĕ \| Букей Урти \| Бухар эмирачĕ \| Гури кнеçлĕхĕ \| Валахи кнеçлĕхĕ \| Хетьманщина \| Курлянди тата Семигали \| Имерети патшалăхĕ \| Карабах ханлăхĕ \| Картли-Кахети патшалăхĕ \| Коканд ханлăхĕ \| Нахичевань ханлăхĕ \| Молдави кнеçлĕхĕ \| Вырăс Америки \| Талыш ханлăхĕ \| Урянхай Ен \| Хива ханлăхĕ \| Шека ханлăхĕ \| Ширван ханлăхĕ
¹ Туртни 1914 çулхи кăрлач, 1 тĕлнелле пулман, ятне улăштарнă е пăрахăçланă йĕркелӳсене палăртнă. ² Çăлтăрпа (*) 1914 çулхи кăрлачăн 1-мĕшĕ хыççăн йĕркеленĕ е ятне улăштарса тунă кĕпернесене кăтартнă.