Енĕш Нăрваш

Енĕш Нăрваш
Ялав	Герб
Патшалăх	Раççей
Федераци субъекчĕ	Чăваш Ен
Муниципаллă район	Тăвай районĕ
Община	ял тăрăхĕ
Координатсем	55°34′58″ с. ш. 47°35′49″ в. д.HGЯO{{#coordinates:}}: нельзя иметь более одной первичной метки на странице
Никĕсленĕ	1563
Наци йышĕ	чăвашсем
Конфесси йышĕ	православи
Вăхăт тăрăхĕ	UTC+4
Автомобиль кочĕ	21, 121
ОКАТО кочĕ	97 258 850 001

Енĕш Нăрваш, — Чăваш Енĕн Тăвай районĕнчи ял.

Кун-çулĕ

Енĕш Нăрваш 1563 çулта Тимеш (Тăвай) ялĕнчен уйрăлса никĕсленнĕ. 1565 çулта кун çути курнă "Писцовой тата мишавай" кĕнекинче çапла çырнă:

Ҫӑлкуҫри текст(выр.)

Деревня новая, в ней три двора, что поставили ту деревню Тимяшевские чуваши Янших да Охметка, да Кебяк на порозшей мордовской земле у государева оброчные деревни - у Норваши вверх речки Норваши - за хорошевскими полями. Тому два года и живут в той деревне Янших с товарищи

<Куçару: Ял çĕнĕскер, виçĕ кил. Вĕсене Тимешри виçĕ чăваш Янших, Охметка, Кепяк мордвасен çĕрĕ çинче никĕсленĕ — патшалахăн оброк тÿлекенсен ялĕ — Нăрваш шывĕ синчи Нăрваш — уй-хир леш енче. Ĕнтĕ икĕ çул таран пурнаççĕ унта Яншихпе юлташĕсем.>

.Тĕрлĕ çулсенче ял ятне тĕрлĕрен каланă. Яла пуçлакансем çырма хĕрринче ларнăран ăна Çĕнĕ Çырма, Çĕнĕ ял тенĕ пулмалла. 1781-1782 çулсенче д.Янтиково (Синь Сирма) тесе çырни пур. 1859 çулта - Нăрваш çырминчи Аслă Нăрваш ялĕ тенĕ. 1867 çулхи карттă çинче - Норваш, 403 двора тесе палăртнă. 1898 çулта ялта чиркӳ туса лартнă хыççăн ăна Енĕш Нăрваш сали (выр. село Яншихово-Норваши) тесе калама та, хут çине çырма та тытăннă.

1927 çулчен ял Çĕрпӳ уесĕн Тăвай вулăсне кĕнĕ.

1927 çулхи юпа уйăхĕн 1-мĕшĕ Канаш районне кĕнĕ. 1935 çулхи пуш уйăхĕн 1-мĕшĕ хыççăн Тăвай районне, 1962 çулхи раштав уйăхĕн 20-мĕшĕ хыççăн Канаш районне кĕнĕ. 1965 çулхи чӳк уйăхĕн 3-мĕшĕ хыççăн хальхи вăхăтчен Тăвай районне кĕрет.

Çулсем	Хронологи тапăлĕ
1563	Виçĕ чăваш куçса килсе яла никĕсленĕ
1565	Ял çинчен пуçласа Писцавай кĕнекере çырса кăтартнă
1700	Кивĕ ял çунса кайнă, çĕннине Сикте çăлĕ патне куçарса лартнă
1710	Ревизи вăхăтĕнче ялта 24 кил шутланнă
1725	Ял çыннисене Христос тенне кĕртсе Шăхаль чиркӳ прихучĕ çумне çирĕплетнĕ
1763	Тĕне кĕнисене Нăрваш Сали чиркӳ прихучĕ çумне çирĕплетнĕ
1858	Ялта 139 кил шутланнă
1871	Ялта шкул ĕçлеме пуçланнă
1895	Ял çыннисен пухăвĕнче ялта чиркӳ лартма йышăннă
1898	Ялта чиркӳ туса пĕтернĕ, кĕлĕ ирттерме пуçланă
1903	И.Я.Яковлев пулăшнипе шкулăн çĕнĕ çуртне туса пĕтернĕ
1905	Ялта пушар тухса 83 кил тĕппипе кĕлленнĕ
1908	Пушар тухса 30 кил çунса кайнă
1911	Ялта 427 кил шутланнă
1912	Чиркӳ çурчĕ çунса кайнă
1914	Çĕнĕрен туса лартнă чиркӳ ĕçлеме пуçланă
1922	Ялта комсомол ячейки йĕркеленнĕ
1927	Вулав çурчĕ уçăлнă
1930	Ял халăхĕн мăн пухăвĕнче "Енших" ятлă колхоз тума йышăннă
1930	Колхоза "Красная Чувашия" ят панă
1933	Колхоза пĕрремĕш трактор "Фродзон" илсе килнĕ
1934	Колхоз пĕрремĕш автомобиль туяннă
1939	Ялта пушар тухса 114 кил çунса кайнă
1955	Колхозра кукурус акма пуçланă
1956	Ялти килсене электричество кĕнĕ
1957	Чиркĕве пăсса клуб тата ял канашĕпе колхоз правленийĕн çурчĕсене туса лартнă
1961	Вăтам шкулăн икĕ хутлă çĕнĕ çуртне хăпартнă, унта ачасене вĕрентме пуçланă
1967	Канашран Енĕш Нăрваша автобус çӳреме пуçланă
1979	Колхоз правленийĕ, ял канашĕ, почта уйрăмĕ, перекет касси çĕнĕ çурта куçнă
1981	Тăрмăша тухакан çула асфальт сарнă
1983	Ялта çĕнĕ культура çурчĕ туса хута янă
1987	Ялта ача пахчи туса пĕтернĕ, ĕçе кĕртнĕ
1990	Ялта историпе асăну музейĕ уçăлнă
1991	Ялта çĕнĕ чиркӳ çурчĕн никĕсне хывнă
2000	Яла çутçанталăк газне кĕртнĕ
2002	Ялта тухтăр офисĕ ĕçлеме тытăннă

Статистика

Çулсем	Кил-çурт шучĕ	Халăх йышĕ
1565	3
1710	24
1763	99	553
1858	139	1152
1861		1135
1867	225	1344
1870	235	1157
1878		551 арçын
1895	322	1941
1897	353	1918
1901	353	2083
1907	427	2188
1911	427	2216
1924	460	1836
1930	510	2336
1940	437	2329
1945	470	1816
1950	526	2187
1974	613	2783
1991	618
1998	637	1767
1999	642	1690
2000	648	1723
2001	652	1661
2002	652	1668
2003	652	1656
2004	652	1631
2005	656	1636
2010		1241^[2].

Çутĕç

1871 çулхи октябрь пуçламĕшĕнче Енĕш Нăрвашра Николай Максимович Богородицкий пуп тăрăшнипе чиркӳ прихучĕн шкулĕ уçăлнă. Октябрĕн 12-мĕшĕнче пĕрмĕш уроксем пулаççĕ. Шкула 30 ар çын ача çӳреме пуçланă. Паллă пулăмсем

Çулсем	Хронологи таблици
1871	Енĕш Нăрваш чиркӳ прихучĕн шкулĕ уçăлнă
1874	Енĕш Нăрваш шкулĕнче вĕрентӳçĕ пулса М.Т.Тимофеев ĕçлеме тытăннă.
1879	Енĕш Нăрваша пуçласа И.Я.Яковлев шкул çурчĕ тума çĕр уйăрса пама ыйтма килнĕ.
1882	Енĕш Нăрвашра халăха çутта кăларас енĕпе ĕçлекен министерствăн вырăс мар халăхсен пĕр класлă учлищине уçнă.
1902	Енĕш Нăрвашри пĕр класлă училищăна икĕ класлă учлиĕ шутне куçарнă.
1920	Енĕш Нăрваш шкулĕ çумĕнче ликбез уçăлнă.
1932	Енĕш Нăрвашри шкула "Ялти хресчен çамрăкĕсен шкулĕ" ята панă.
1935	Ялти хресчен çамрăкĕсен шкулĕнчен çичĕ çыл вĕренмелли шкул туса хунă.
1939	Енĕш Нăрвашра вăтам пĕлӳ паракан шкул ĕçлеметытăннă.
1958	Енĕш Нăрвашра икĕ хутлă кирпĕч шкул çурчĕ купалама тытăннă.
1961	Шкулăн çĕнĕ çуртне хутя янă.
1971	Енĕш Нăрваш шкулĕн 100 çулхи юбилейĕ. Шкула Чăваш АССР Аслă Канаш Президиумĕн Хисеп Хучĕпе чысланă.
1975	Икĕ хутлă шкул çурчĕ çумне кирпĕчрен тĕртсе спорт залĕ купаланă.
1990	Шкул районта чи малтан "БК-0010-01" компьютер туяннă.
1991	Ялти историпе асăну музейне "Халăх музейĕ" ята панă.
1991	Енĕш Нăрваш шкулĕн 120 çулхи юбилей.
1996	Енĕш Нăрваш шкулĕн 125 çулхи юбилей.
1996	Енĕш Нăрваш шкулне Чăваш Республикин Хисеп Хучĕпе чыслани çинчен Чăваш Республикин Президенчĕ Н. В. Федоров Хутай кăларнă.
1996	Чăваш Республикин Президенчĕ Н.В.Федоров Енĕш Нăрваш шкулĕнче пулнă, шкула Чăваш Республикин Хисеп Хучĕпе чысланă.
2002	Шкул Интернет сеть системине кĕнĕ.
2002	Кушкăри татат Нăрваш Салинчи кĕçĕн классене Енĕш Нăрваш шкулĕ çумне пĕрлештернĕ.

Музей

Ялти музея, "Историпе асăну музейĕ" ят парса, 1990 çулхи раштавăн 21-мĕшенче уçнă. Музей И.Я.Яковлев тăрăшнипе 1903 çулта туса лартнă шкул çурчĕнче вырнаçнă. Историпе асăну музеĕнче çакăн пек пӳлĕмсем ĕркеленĕ:

- этнографипе ял пурнăçĕ;

- шкул историйĕ;

- колхоз историйĕ;

- тăван çĕр-шыва хӳтелекенсен пӳлĕмĕ;

- И.Я.Яковлевăн асăну пӳлĕмĕ;

- ӳкерçĕсен пӳлĕмĕ;

- ӳкерчĕксемпе кӳлепӳсен пулĕмĕ;

- музей фончĕн управ пӳлĕмĕ.

1991 çулхи майăн 28-мĕшĕнче Енĕш Нăрвашри историпе асăну музейне "Раççей Федерацийĕн халăх музейĕ" ята панă. Халĕ вăл "Енĕш Нăрваш историпе асăну халăх музейĕ" ятлă.

Музейра пурĕ 5316 экспонат. Вĕсен шучĕ кунсеренех хутшăнса пырать.

Паллă çынсем

Данилов Дмитрий Данилович, литература тишкерӳçи, вĕрентӳçĕ. Театр тĕпчевçи.
Данилов Михаил Данилович, чӑваш сӑвӑҫи, куҫаруҫи.
Иванов Алексей Васильевич, Аксар студин ертӳçи.
Кузьмина Вера Кузьминична, актриса.
Максимов Степан Максимович — чăваш композиторĕ, чăваш халăх юррисене пухаканĕ, педагог.
Сверчков Никита Кузьмич, сăрлав ӳнерçи, график
Спиридонов Григорий Спиридонович, профессиллĕ пĕрремĕш чăваш кӳлепĕçи.
Спиридонов Моисей Спиридонович, сăрлав ӳнерçи, график.
Ванеркке Николай Иванович, çутĕçпе культура ĕçченĕ.
Хумма Çеменĕ, чăваш çыравçи, сăвăçи, драматургĕ, тăлмачĕ.
Никӑлай Юшунев (1895-1942), Чӑваш АССР Тӗп ӗҫтӑвкомӗ предҫедателӗ (1927-1929).

Асăрхавсем

^ 2010 çулхи çыравăн бази.
^ Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, населенных пунктов Чувашской Республики 2018 ҫулхи Ҫурла уйӑхӗн 21-мӗшӗнче архивланӑ.

Каçăсем

Тăвай районĕн сайтĕнчи статья
Чăваш Енри пурăнан вырăнсем 2018 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 29-мӗшӗнче архивланӑ.
Чăваш энциклопедийĕ
Енӗш Нӑрвашри музейра курав уҫӑлнӑ

[1] 2010 çулхи çыравăн бази.

[2] Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, населенных пунктов Чувашской Республики 2018 ҫулхи Ҫурла уйӑхӗн 21-мӗшӗнче архивланӑ.

[2]