Шпицберген

Шпицберген архипелагĕ.

Шпицбе́рген (ав. вырăс. Грумант, норв. Svalbard (Свальбард)) — Çурçĕр Пăрлă океанн, 76°26' тата 80°50' çурçĕр широти хушшинче, Гринвичран 10° тата 32°тухăç долготи хушшинчи сарăлчăк поляр архипелагĕ.

Норвеги патшалăхĕн чи çурçĕр пайĕ. Административлă тĕпĕ – Лонгьир. Хуçалăх ĕç-хĕлне, Норвегисер пуçне, архипелагăн ятарлă статусĕпе, Раççей Федерацийĕ тытса пырать, Анăç Шпицберген утравĕнче раççей пурăну вырăнĕ – Баренцбург хули.

Тавралăхĕ

Пысăкрах утравĕсем:

• Анăç Шпицберген (37 673 çм²)
• Çурçĕр-Тухăç Çĕр (14 443 çм²)
• Эдж (утрав) (5 074 çм²)
• Баренц утравĕ (1 288 çм²)
• Шурӑ утрав (682 çм²)
• Упа утравĕ (178 çм²)

Утравсем йышăннă пур çĕр лаптăкĕ 64 200 çм² майлă(урăх хыпарсемпе 61 723 çм²)

Çутçанталăк никĕсĕсем

Ту çĕр-пичĕ. Утравăн чи пысăк тӳпи – Анăç Шпицбергенри Ньютон тăвĕ (1 712 м). Пăрлăхĕ 35,1 пин çм² лаптăка йышăнать – архипелагăн çуррине ытла.Çыранĕсем фьордсемпе касăлса пĕтнĕ. Вечная мерзлота (сийĕн хăвачĕ 200 м çитет).

тундрăн ӳсен-тăранлăхĕ – карликлă хурăн, карликлă хăва, мăксем, лишайниксем. Сĕт ĕçекенсенчен утравсенче шурă упа, çурçĕр пăланĕ, çурçĕр тилли, хир шăши тата Гренландирен куçарса килнĕ овцебык; тинĕс чĕрчунĕсем – нерпа, гренланди тӳленĕ, китсем. 90 яхăн вĕçен кайăк тĕсĕ, вĕçсе кайнă чух – 110 тĕс ытла.

Çур территоринче ытла çутçанталăк управĕсем.

Арктика климачĕ анăçра ăшă Шпицберген юхăмĕпе (Гольфстрим пайĕ) çемçенет. Çыран хĕрринчи сывлăш вăтам температура +4,4 °C (утăра) −10…−14 °C (кăрлачра). Чи ăшă палăртна температура +24,5 °C (утă, 1978), чи сивви −46,3 °C (пуш, 1986).

Уйăхри вăтам температура (Лонгьир)

Кăрлач	−14,1 °C
Нарăс	−20,7 °C
Пуш	−19,0 °C
Ака	−13,1 °C
Çу	0−5,0 °C
Çĕртме	0+1,4 °C
Утă	0+4,4 °C
Çурла	0+2,8 °C
Авăн	0−0,5 °C
Юпа	0−6,9 °C
Чӳк	−10,8 °C
Раштав	−16,3 °C

Истори

Кита тытас промăç ĕçĕ.

Халăхĕ

Баренцбург

Архипелаг халăхĕ – 2 400 çынна яхăн (2005 çулта), çав шутра:

• 1 645 норвегсем;
• 747 вырăссем
• 8 поляксем.

Чи пысăк пурăну вырăнĕ – Лонгьир, 2 075 çын, чылайăшĕ – норвегсем. Вăлах архипелагăн административлă тĕпĕ пулать.

Урăх пурăну вырăнĕсем:

• раççей шахтёр посёлокĕсем: Баренцбург (850 çын), Грумант тата Пирамида (вăхăтлăха хупнă)
• норвеги тĕнче тĕпчев тĕпĕ Ню-Олесунн (30 яхăн çын, çулла 100 ытла)
• норвег шахтёр посёлокĕ Свеагрува (90 çын, Лонгьир ĕçтешĕсемпе пĕрле 300 ытла)
• польшă тĕпчев станцийĕ Хорнсунд (9 çын).

Лонгийербюен

Халăхĕ çулсенче

Çул	Пурĕпе	норвегсем	вырăссем	поляксем
1990	3 544	1 125	2 407	12
1995	2 906	1 218	1 679	9
2000	2 376	1 475	893	8
2005	2 400	1 645	747	8

Вуламалли

• Наталья Козлова, "Остров арестованных кораблей" статьйи, "Российская газета", хаçат, 2005, номер =3904.

Каçăсем

• Наталья Козлова, "Остров арестованных кораблей"

Каçăсем

• Шпицберген утравĕпе Свальбард Белоруси-норвеги хыпарлăх тĕпĕ «Informative Communication»
• Эхо Москвы: Пĕр хула историйĕ: Лонгийербюен (Шпицберген)
• Шпицберген МСЭ-че 2009 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ.
• Шпицберген РЭС-че(ĕçлемен каçă)
• Шпицберген хальхи географии ячĕсен сăмахсарĕнче 2008 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 5-мӗшӗнче архивланӑ.