Хăнакур

Хăнакур (грек Φαναγoρει’α) — хальхи Раççей террииторинчи авалхи грексен колонийĕ. Тамань çурутравĕнче Керчь тинĕс пырĕн çыранĕнче, Гермонассăран çурçĕр-тухăçалла 25 км вырнаçнă. Пантикапей пекех, эллинисен Боспор патшалăхĕн иккĕ тĕп хулинчен пĕрри шутланнă. Висанти империйĕ йышне, каярах Хасар хаканлăхĕ йышне кĕнĕ. Краснодар Енĕн хальхи Сенной паççулки çумĕнчи хулаш ишĕлчĕкĕсем ^[1].

Истори

Пăлхар-чăваш йăхĕсем Европăна Азирен, хальхи Туранран питĕ авал вăхăтра килсе вырнаçнă. Вĕсем Çурçĕр Кавказпа Танаис (Дон) таврашне килсе тухни пирки эрмен чăнлавĕсенче уçăмлă çырнă. Пирĕн эрăчченхи 127 - 114 çулсенче пурăннă Пĕрремĕш Аршак патша вăхăтĕнчи хроникăрах Çурçĕр Кавказра "пăлхар çĕрĕ" пулнине каланă. Аршакран маларах пурăннă Вахаршак (пирĕн эрăччен 149-127 çулсенче) патшара ларнă чухнех "пулхар", "булкар" тени пулать.

Н.М.Карамзин хăйĕн "История государства Российского" кĕнекинче çак тапхăр çинчен çырать:

"Конец четвертого века ознаменовался важными происшествиями. Гунны, народ кочующий, от полунощных областей Китая доходят через неизмеримые степи до юго-восточной России, нападают около 377 года - на Алан, Готфов, владения Римские, истребляя все огнем и мечом... ужас был их предтечею, и столетний Герой Эрманарих не дерзнул даже вступить с ними в сражение, но произвольною смертию спешил избавиться от рабства..."

Хунсем Туранра пурăнакан пăлхар-чăвашсемпе пĕр юнлă, пĕр чĕлхеллĕ халăх пулнă пулас. Вĕсем авалхи пăлхар-чăваш йăхĕсенчен татăлса мал еннелле кайнă ăрусем те пулма пултараççĕ. Пирĕн эрăччен VI ĕмĕрте авалхи тӳрксен ушкăнне кĕрекен йăхсем (пăлхар-чăвашсем) пурте Туранра пурăннă пулмалла. Вĕсем авалхи грексемпе, перссемпе хутшăннă, Вавилонпа, еврейсемпе, сутă-илӳ тунă. Пирĕн эрăччен VI ĕмĕрте перссен патшипе Кирпа çапăçнă. Пирĕн эрăччен III ĕмĕрте вĕсем Моте (Модэ) çарпуçĕ ертсе пынипе хăйсен патшалăхне туса хураççĕ. Анчах пирĕн эра пуçланнă тĕле йывăр вăхăтсем çитеççĕ. Вара хунсен хăш-пĕр йăхĕсем кай еннелле, ĕлĕк хăйсен аслашшĕсем пурăннă çĕрелле кайма тытăнаççĕ. Туранри пăлхар-чăвашсемпе пĕрлешсе пирĕн эрăра тата анăçалла тапма, Çурçĕр Кавказа тухма тытăнаççĕ.

Асăрхавсем

^ Раскопки Фанагории со спутника

Вуламалли

Юхма Мишши, Авалхи чăвашсем, 1996, Шупашкар.
Кузнецов В. Д., Латарцев В. Н., Латарцева Е. Е., Амелькин А. О. Подводные исследования в Фанагории в 1999-2002 гг. // Древности Боспора. № 6. — М., 2006.
Амелькин А. О. Фанагория подводная.
Фанагория. По материалам Таманской экспедиции Института археологии РАН / Под редакцией В.Д. Кузнецова. М., 2008.(ĕçлемен каçă)
Кобылина М.М. Фанагория // Фанагория. Материалы и исследования по археологии СССР. № 57. М., 1956.
Атавин А.Г. Средневековая Фанагория и её место среди одновременных памятников Северного Причерноморья // Славяне и их соседи. Место взаимных влияний в процессе общественного и культурного развития. Эпоха феодализма. М., 1988.
Плетнёва С.А. Фанагория / Города Таманского полуострова в конце VIII–XII веках // Крым, Северо-Восточное Причерноморье и Закавказье в эпоху средневековья. IV–XIII века. Археология. М., 2003.
The Princeton Encyclopedia of Classical Sites. (eds. Stillwell, Richard. MacDonald, William L. McAlister, Marian Holland). Princeton University Press, 1976. ISBN 0-691-03542-3.
North Pontic Archaeology: Recent Discoveries and Studies (ed. by Gocha R. Tsetskhladze). Brill Academic Publishers, 2001.

Çав. пекех

Каçăсем

РĂА АИ Хăнакур (Тăматурхан) археологи экспедицин официаллă сайчĕ 2013 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.
Хăнкурти авалхи вак укçа Одесса нумизматика музейĕн сайтĕнче
Хăнакур. Раççейĕн кăнтăр енчи авалхи грек хулинче археологи ĕçне туни. 2008 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 23-мӗшӗнче архивланӑ.
Хăнакур кун-çулĕ 2006 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 10-мӗшӗнче архивланӑ.
Хăнакур хулинче чăвашсен чулне вырнаçтарнă
Чăвашсем лартнă Хăнакурти чула тӳллевлĕ кăтартаççĕ
ВЕЛИКАЯ БОЛГАРИЯ БЫЛА, ЕСТЬ И БУДЕТ. ПО ЗОВУ СЕРДЦА НА РОДИНЕ ПРАРОДИТЕЛЕЙ. ПРОЕКТ ОЛЕГА САМАНА

[1] Раскопки Фанагории со спутника

[1]