Шпицберген

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал
Шпицберген архипелагĕ.

Шпицбе́рген (ав. вырăс. Грумант, норв. Svalbard (Свальбард)) — Çурçĕр Пăрлă океанн, 76°26' тата 80°50' çурçĕр широти хушшинче, Гринвичран 10° тата 32°тухăç долготи хушшинчи сарăлчăк поляр архипелагĕ.

Норвеги патшалăхĕн чи çурçĕр пайĕ. Административлă тĕпĕ – Лонгьир. Хуçалăх ĕç-хĕлне, Норвегисер пуçне, архипелагăн ятарлă статусĕпе, Раççей Федерацийĕ тытса пырать, Анăç Шпицберген утравĕнче раççей пурăну вырăнĕ – Баренцбург хули.

Тавралăхĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Пысăкрах утравĕсем:

Утравсем йышăннă пур çĕр лаптăкĕ 64 200 çм² майлă(урăх хыпарсемпе 61 723 çм²)

Çутçанталăк никĕсĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Ту çĕр-пичĕ. Утравăн чи пысăк тӳпи – Анăç Шпицбергенри Ньютон тăвĕ (1 712 м). Пăрлăхĕ 35,1 пин çм² лаптăка йышăнать – архипелагăн çуррине ытла.Çыранĕсем фьордсемпе касăлса пĕтнĕ. Вечная мерзлота (сийĕн хăвачĕ 200 м çитет).

тундрăн ӳсен-тăранлăхĕ – карликлă хурăн, карликлă хăва, мăксем, лишайниксем. Сĕт ĕçекенсенчен утравсенче шурă упа, çурçĕр пăланĕ, çурçĕр тилли, хир шăши тата Гренландирен куçарса килнĕ овцебык; тинĕс чĕрчунĕсем – нерпа, гренланди тӳленĕ, китсем. 90 яхăн вĕçен кайăк тĕсĕ, вĕçсе кайнă чух – 110 тĕс ытла.

Çур территоринче ытла çутçанталăк управĕсем.

Арктика климачĕ анăçра ăшă Шпицберген юхăмĕпе (Гольфстрим пайĕ) çемçенет. Çыран хĕрринчи сывлăш вăтам температура +4,4 °C (утăра) −10…−14 °C (кăрлачра). Чи ăшă палăртна температура +24,5 °C (утă, 1978), чи сивви −46,3 °C (пуш, 1986).

Уйăхри вăтам температура (Лонгьир)
Кăрлач −14,1 °C
Нарăс −20,7 °C
Пуш −19,0 °C
Ака −13,1 °C
Çу 0−5,0 °C
Çĕртме 0+1,4 °C
Утă 0+4,4 °C
Çурла 0+2,8 °C
Авăн 0−0,5 °C
Юпа 0−6,9 °C
Чӳк −10,8 °C
Раштав −16,3 °C

Истори[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Кита тытас промăç ĕçĕ.

Халăхĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Баренцбург

Архипелаг халăхĕ – 2 400 çынна яхăн (2005 çулта), çав шутра:

  • 1 645 норвегсем;
  • 747 вырăссем
  • 8 поляксем.

Чи пысăк пурăну вырăнĕ – Лонгьир, 2 075 çын, чылайăшĕ – норвегсем. Вăлах архипелагăн административлă тĕпĕ пулать.

Урăх пурăну вырăнĕсем:

Лонгийербюен
Халăхĕ çулсенче[1]
Çул Пурĕпе норвегсем вырăссем поляксем
1990 3 544 1 125 2 407 12
1995 2 906 1 218 1 679 9
2000 2 376 1 475 893 8
2005 2 400 1 645 747 8




Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  • Наталья Козлова, "Остров арестованных кораблей" статьйи, "Российская газета", хаçат, 2005, номер =3904.

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]