Болгaр чĕлхи

Болгар чĕлхи
Тăван ячĕ:	български език
Патшалăхсем:	Пăлхари, Çурçĕр Македони, Украина, Серби, Румыни, Греци, Турци, Молдави, Албани, РФ
Регионсем:	Балкан çурутравĕ
Официаллă статус:	Пăлхари ; Европа пĕрлешĕвĕ; Афон ; Регионри е сахалрахăш чĕлхи:; Румыни ; Словаки ; Серби (Босилеград тата Димитровград общинисем)
Йĕркелекен:	Пăлхар ăслăх академийĕн Пăлхар чĕлхин институчĕ (Институт за български език)
Рейтинг:	86
Классификаци
Категори:	Еврази чĕлхисем
	Индоевропа çемьи Славян турачĕ Кăнтăр славян ушкăнĕ Тухăç кĕçĕн ушкăнĕ
Çырулăх:	кириллица (пăлхар алфавичĕ)
Чĕлхе кочĕсем
ISO 639-1:	bg
ISO 639-2:	bul
ISO 639-3:	bul
	Çавăн пекех пăхăр: Проект:Лингвистика

Ку ăнлава Пӑлхар чĕлхи ăнлавпа пăтраштармалла мар

Болгар чĕлхи (български език) — индоевропа чĕлхе çемьине кĕрекен славян ушкăнĕн кăнтăр кĕçĕн ушкăнĕнчи пăлхарсен чĕлхи. Пăлхари Республикин официаллă чĕлхи. Çырулăхне кириллица никĕсĕпе тунă. Пăлхар чĕлхипе илемлĕ тата ăслăх литературин чылай. Пăлхарла калаçакан тĕнчери мĕнпур йышĕ 2014 çул тĕлне — 9 миллиона яхăн çын.

Ытти чылай славян чĕлхисемпе танлаштарсан, пăлхар чĕлхинче аналитизм тарăн тымар янă: ӳкĕмсем пачах çухалнă (вĕсен функцисем предлогсемпе сăмахсен йĕркелĕшĕ çине куçнă); палăртнă тата палăртман^[3] тата «нуллĕ» артикльпе усă кураççĕ. Славян чĕлхисем хушшинче пăлхар чĕлхинче кăна тата çывăх македон чĕлхинче артикльсем пур.

Лексикăлла пăлхар чĕлхи чиркӳ-славян чĕлхине çывăх, халиччен те тухăç славян чĕлхисенчи архаикăллă сăмахсем пур. Историри сăлтавсене пула, пăлхар чĕлхинче тĕрĕк кăкĕнчен тухнă сăмахсем нумай. Вырăс чĕлхипе пăлхар чĕлхин лексиконĕсен пĕрпеклĕхĕ чиркӳ витĕр тухать, стилилистика енĕпе пăлхар чĕлхине серб, хорват тата македон чĕлхисем çывăхрах.

Диалектсем

Тĕп статья: Пăлхар чĕлхин диалекчĕсем

Пăлхар чĕлхин ареалĕ диалект енĕпе иккĕне пайланать — тухăç тата анăç калаçăвĕсем. Çак облаçсем чикки çурçĕртен кăнтăралла выртать, ѣ вырăнне уçă сасă каланин изофони уйрăмлăхне пула пайланаççĕ^[4]^[5].

Çырулăх

Тĕп статья: Пăлхар алфавичĕ

Пăлхар алфавитне (българска азбука) кириллицаникĕсĕпе тунă, унта 30 саспалли:

саспалли	пăлхарла ячĕ	тĕпри аллофон (МФА)	урăх аллофонсем
А а	а	[a]
Б б	бъ	[b]
В в	въ	[v]
Г г	гъ	[g]
Д д	дъ	[d]
Е е	е	[ɛ]
Ж ж	жъ	[ʒ]
З з	зъ	[z]
И и	и	[i]
Й й	кĕске и	[j]
К к	къ	[k]
Л л	лъ	[l]
М м	мъ	[m]
Н н	нъ	[n]
О о	о	[ɔ]	[о]

саспалли	пăлхарла ячĕ	тĕпри аллофон (ТФА)	урăх аллофонсем
П п	пъ	[p]
Р р	ръ	[r]
С с	съ	[s]
Т т	тъ	[t]
У у	у	[u]
Ф ф	фъ	[f]
Х х	хъ	[x]
Ц ц	цъ	[t͡s]
Ч ч	чъ	[ʧ]
Ш ш	шъ	[ʃ]
Щ щ	штъ	[ʃt]
Ъ ъ	ер голям	[ɤ̞]	[ə]
Ь ь	ер малък	-
Ю ю	йу	[ju]	[u]
Я я	йа	[ja]	[jɐ]

Çав. пекех

Литература

Маслов Ю. С. Болгарский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — ISBN 5-87444-216-2
Данилов Г. К. Болгарский язык // Литературная энциклопедия : в 11 т. : т. 1 / Отв. ред. Фриче В. М. ; Отв. секретарь Бескин О. М. — М. : Изд-во Ком. Акад., 1930. — Стб. 564—567. — 768 стб. : ил.
Лось И. Л. Болгарский язык // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.

Асăрхавсем

^ Council of Europe (акăлч.). — List of declarations made with respect to treaty No. 148. European Charter for Regional or Minority Languages. çăлкуçран архивланă 24 Чӳк уйӑхӗн 2012.(2014 çулхи Пуш уйӑхӗн 14-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)
^ Катунин Д.А. Статус языков в современном сербском законодательстве как реализация языковой политики государства // Вестник Томского государственного университета. Философия. Социология. Политология. - 2008. - № 2. - С. 143
^ Софийский университет «Св. Климент Охридский», Учебные программы для специальности Болгарская филология — «Современный болгарский язык. Морфология» 2007 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 24-мӗшӗнче архивланӑ. (на болгарском)
^ Бернштейн С. Б. Шаблон:Статья ЛЭС
^ Маслов, 2005, с. 69

Каçăсем

К:Украина чĕлхисем

[European_Charter_for_Regional_or_Minority_Languages-1] Council of Europe (акăлч.). — List of declarations made with respect to treaty No. 148. European Charter for Regional or Minority Languages. çăлкуçран архивланă 24 Чӳк уйӑхӗн 2012.(2014 çулхи Пуш уйӑхӗн 14-мĕшĕнче тĕрĕсленĕ.)

[2] Катунин Д.А. Статус языков в современном сербском законодательстве как реализация языковой политики государства // Вестник Томского государственного университета. Философия. Социология. Политология. - 2008. - № 2. - С. 143

[unisofia-3] Софийский университет «Св. Климент Охридский», Учебные программы для специальности Болгарская филология — «Современный болгарский язык. Морфология» 2007 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 24-мӗшӗнче архивланӑ. (на болгарском)

[4] Бернштейн С. Б. Шаблон:Статья ЛЭС

[Маслов—2005——69-5] Маслов, 2005, с. 69

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

п • с • т Пăлхар чĕлхи
Истори	Ватă славян чĕлхи (Чиркӳри славян) • Пăлхар чĕлхин историйĕ

Алфавит	Кириллица • Пăлхар алфавичĕ • Орфографи • Романизаци (Транслитераци) • Реформăсем • Computer Cyrillization

Тĕп темăсем	Пăлхар чĕлхин фонологийĕ • Пăлхар чĕлхин морфологийĕ • Пăлхар чĕлхин синтаксисĕ • Пăлхар чĕлхин лексикологийĕ • Пăлхар чĕлхин диалекчĕсем

Литература	Литература (Ватă славян литератури) • Иван Вазов • Петко Славейков • Символизм

п • с • т Украина чĕлхисем
Официаллă чĕлхе	украин (диалектсем)

Сахалрахăшсен чĕлхисем	эрмен • азербайджан • беларус • пăлхар • крым-тутар • гагауз • нимĕç (ципзер) • грек (понти • румей) • хункăр • караим • крымчак • лезгин • поляк (львов) • плат • румын (молдаван) • чикан (карпат) • вырăс • русин • тутар • словак • урум • идиш

Алă чĕлхисем	украин алă чĕлхи

п • с • т Славян чĕлхисем
праславян чĕлхи † (прачĕлхе)
Тухăç	ĕлĕкхи Новгород † • ĕлĕкхи вырăс † • анăç вырăс † беларус (диалекчĕсем) • вырăс (диалекчĕсем) • украин (диалекчĕсем • русин)

Анăç	лехит чĕлхисем • силез • полаб † • словин † лужица: (тури • анатри) • кашуп • поляк (диалекчĕсем) • словак • чех

Кăнтăр	ватă славян † • чиркӳ славян • славян-серб † болгар • македон • серб-хорват (босняк • серб • хорват • черногор) • словен

Урăххисем	литературăллă микрочĕлхесем • хутăш чĕлхесем: балачка, суржик, трасянка пиджинсем: кяхта † • руссенорск †
^† — çухалнисем, пайланнă е улшăннă чĕлхесем.