Пятигорск

Пятигорск
Ялав	Герб
Патшалăх	Раççей
Федераци субъекчĕ	Ставрополь Ен
Хула тăрăхĕ	Пятигорск хула-курорчĕ
Координатсем	44°03′00″ с. ш. 43°03′36″ в. д.HGЯO{{#coordinates:}}: нельзя иметь более одной первичной метки на странице
Никĕсленĕ	1780
Пĕрремĕш асăну	XIV ĕмĕр
Малтанхи ятсем	Горячие Воды, Константиногорск
Хула	Хула
Лаптăк	97 çм²
Йышлăх	1494,38 çын/çм²
Наци йышĕ	вырăссем, эрменсем те ыттисем
Этнохороним	пятигорчансем
Телефон кочĕ	+7 8793
ОКАТО кочĕ	07 427

Пятигорск — Раççей Федерацийĕн Ставрополь Енĕн хула-курорчĕ. "Пятигорск хула-курорчĕ" хула тăрăхĕн администраци центрĕ. Халăхпа чи пысăк Кавказ минераль шывĕсен хули тата иккĕмĕш Ставрополь Енĕнче.

2010 çулхи кăрлач 19-мĕшĕнчен Çурçĕр-Кавказ федераци тăрăхĕн тĕп хули.

Этимологи[тӳрлет | кодне тӳрлет]

1828 çулта вырăс архитекторĕ Иосиф Карлович (Джузеппе-Марко) Бернардацци (1788 —1840) пулас хулан проектне тунă, ăна 1830 çулхи Раççей империйĕн Министрсен комитечĕ илсе пăхнă. Çакăн çулта раççей генералĕ Георгий Арсеньевич Эммануэль пулас хулан ятсене панă: Новогеоргиевск, Константиногорск тата Пятигорск — Бештау тăвĕн ячĕпе («Пять гор» е чăвашла «Пиллĕк ту»).

1830 çулхи нарăсăн 18-мĕшĕнче Министрсен комитечĕ пулас округ хулин планĕпе унăн ятне йышăннă — Пятигорск, 1830 çулхи авăн уйăхĕн 14-мĕшĕнче Раççей империйĕн Правительстволани сенат ăна реализаци тума приказ панă. Раççей карттинче Пятигорск ячĕ çуралнă.

Вырăнпа хула адыгсен адыг. Псыхуабэ ятлă, ку "ăшă шыв" пĕлтерет. Кунтан ("ăшă" вырăсла "теплый, горячий" пулать) Горячеводский вырăс станици^[1].

Халăх[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Пĕтĕм Раççейри 2010 çулхи халăх çыравĕпе кунта малла халăхсем пурăннă^[2]:

№	Халăх	Йыш, çын	Процент
1	Вырăссем	101 857	71,47 %
2	Эрменсем	18 972	13,31 %
3	Азербайджансем	4346	3,05 %
4	Украинсем	2549	1,79 %
5	Кабардасем	1647	1,16 %
6	Ыттисем^[3]	13 140	9,22 %
	Пĕтĕмпе	142 511	100,00 %

Тăван хулисем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Пятигорскăн тăван хулисем^[4]^[5]:

Дилижан, Эрмени (2018)^[6]
Дэчжоу, Китай (2021)^[7]
Дубьюк, АПШ (1989). Анчах 2022 çулта Раççей Украинăна тапăнса кĕнирен тăван-хулăри çыхăнусем татнă^[8].
Кочин, Инди (2021)^[9]
Панагюриште, Пăлхари (1972)
Трикала, Греци (1995)^[10]
Хевиз, Хункăри (2012)^[11]
Шверте, Германи (1992)^[12]

Асӑрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

^ Кумахов М. А. Адыгская (черкесская) энциклопедия. — Москва: ФОНД им. Б. Х. Акбашева, 2006. — ISBN 5-99003-371-0
^ Всероссийская перепись населения 2010 года на территории Ставропольского края. Том 3 книга 1 «Национальный состав и владение языками, гражданство». çăлкуçран архивланă 5 Ака уйӑхӗн 2015. Тĕрĕсленĕ 5 Ака уйӑхӗн 2015.
^ абазинсем (98), абхазсем (16), аварсем (326), агулсем (32), адыгейсем (20), америкасем (27), арапсем (37), ассирисем (75), афгансем (162), балкарсем (195), пушкăртсем (17), белоруссем (425), болгарсем (36), хункăрсем (8), вьетнамсем (152), тури еврейсем (27), грексем (854), грузинсем (571), даргинсем (300), еврейсем (804), езидсем (60), ингушсем (324), испансем (15), итальянсем (15), казахсем (346), калмыксем (134), карачайсем (722), карелсем (6), киргизсем (109), китайсем (53), комисем (8), корейсем (403), кумыксем (169), курдсем (10), лаксем (149), латышсем (39), лезгинсем (129), литвасем (31), çармăссем (23), молдавансем (116), мордвасем (32), нимĕçсем (252), нухайсем (283), осетинсем (999), перссем (32), поляксем (74), рутулсем (7), словенсем (10), табасарансем (54), таджиксем (295), талышсем (8), тутарсем (368), татсем (67), турккăсем (82), туркменсем (102), удинсем (13), удмуртсем (19), узбексем (977), французсем (19), чикансем (108), черкессем (195), чеченсем (762), чăвашсем (58), эстонсем (23), ыттисем урăхлă халăхсем хулавланă (271), вĕсен халăха çырмарĕ (987)
^ https://pyatigorsk.org/132 2023 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 29-мӗшӗнче архивланӑ. Города-побратимы. Официальный сайт города-курорта Пятигорска
^ О развитии побратимских связей в регионе Кавказских Минеральных Вод (2016-03-31). çăлкуçран архивланă 1 Ҫӗртме уйӑхӗн 2016. Тĕрĕсленĕ 5 Ҫу уйӑхӗн 2016.
^ У Пятигорска появился новый побратим – армянский город-курорт Дилижан (выр.). pyatigorsk.org. Тĕрĕсленĕ 18 Ҫӗртме уйӑхӗн 2018.
^ Пятигорская правда.
^ Dubuque breaks up with Russian city. Telegraph Herald. Тĕрĕсленĕ 20 Юпа уйӑхӗн 2023.
^ У Пятигорска новый город-побратим (2012-06-27). Тĕрĕсленĕ 5 Ҫу уйӑхӗн 2016.
^ Доброе слово — «Побратим» (2008-04-26). Тĕрĕсленĕ 5 Ҫу уйӑхӗн 2016.
^ Гущина Т. Пятигорск и венгерский город-курорт Хевиз стали побратимами (2012-04-27). çăлкуçран архивланă 20 Авӑн уйӑхӗн 2016. Тĕрĕсленĕ 5 Ҫу уйӑхӗн 2016.
^ Диалог Пятигорска и Шверте (2015-05-15). çăлкуçран архивланă 1 Пуш уйӑхӗн 2021. Тĕрĕсленĕ 5 Ҫу уйӑхӗн 2016.

Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Художественная литература

Лермонтов М. Ю. Герой нашего времени. — СПб., 1840. (повесть «Княжна Мери»)
Ильф И., Петров Е. 12 стульев. — М., 1928. (глава «Вид на малахитовую лужу»)
Окуджава Б. Ш. Путешествие дилетантов. — М., 1980.

Краеведческая литература

Боглачёв С. В. Архитектура старого Пятигорска. — Пятигорск, 2012. — 520 с.
Боглачёв С. В. Пятигорск в исторических очерках : история города Пятигорска с древнейших времён до 1917 года. — Пятигорск, 2010. — 319 с.
Князев А. М. Город на скалистом архипелаге. — Ставрополь, 1962. — 119 с.
Лозинский А. А. Курорт Пятигорск : [Науч.-попул. очерк]. — Пятигорск, 1947. — 95 с.
Модылевский А. Б. Исторический Пятигорск: все тайны старинной улицы [Теплосерной]. — Пятигорск, 2011. — 231 с.
Мы победили! Пятигорск и пятигорчане в годы Великой Отечественной войны. — Пятигорск, 2005. — 126 с.
Недумов С. И. Лермонтовский Пятигорск. — Пятигорск, 2014. — 443 с.
+Польский Л. Н.
−{{{2}}} Летопись Пятигорска. — Шаблон:Указание места в библиоссылке, 1993. — 122 с.
Баталин Ф. А. Пятигорский край и Кавказские Минеральные Воды. — СПб., 1861. — Ч. 1, 303 с.; Ч. 2, 181 с.

Документальные источники

Курорт Пятигорск. — Пятигорск, 1912. — 144 с.
Передельский А. Г. Город Пятигорск в медико-топографическом отношении : Дис. на степ. д-ра мед. наук А. Г. Передельского. — Санкт-Петербург, 1910. — 160 с.
Пятигорск в исторических документах 1803—1917 гг / Сост. сборника: Н. А. Малеванов, С. С. Атапин; Отв. сост. С. И. Несмачная; Науч. ред. проф. П. А. Шацкий; Рецензенты: С. А. Чекменёв, А. П. Ермолин. — Шаблон:Указание места в библиоссылке: Ставропольское книжное издательство, 1985. — 352 с. — 10 000 экз.
Пятигорск // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
Пятигорские минеральные воды // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
В. И. Даль. Рассказ «Находчивое поколение» (Описание Пятигорска середины 40-х гг XIX века) в сборнике «Повести и рассказы» / Сост. Ю. М. Акутина и А. А. Ильина-Томича; Примеч. А. А. Ильина-Томича. М., «Советская Россия», 1983

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Официальный сайт администрации города Пятигорска
История Пятигорска 2016 ҫулхи Ҫурла уйӑхӗн 31-мӗшӗнче архивланӑ.
Сайт посёлка Энергетик

Географические карты

Карта Пятигорска 2023 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ.
Карты Пятигорска 2023 ҫулхи Ака уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ.

Шаблон:Пятигорск хула-курорчĕ Шаблон:Ставрополь Енĕн хулисем

Шаблон:Ставрополь Ен Шаблон:Федераци пĕлтерӳ курорчĕсем

[1] Кумахов М. А. Адыгская (черкесская) энциклопедия. — Москва: ФОНД им. Б. Х. Акбашева, 2006. — ISBN 5-99003-371-0

[2] Всероссийская перепись населения 2010 года на территории Ставропольского края. Том 3 книга 1 «Национальный состав и владение языками, гражданство». çăлкуçран архивланă 5 Ака уйӑхӗн 2015. Тĕрĕсленĕ 5 Ака уйӑхӗн 2015.

[3] абазинсем (98), абхазсем (16), аварсем (326), агулсем (32), адыгейсем (20), америкасем (27), арапсем (37), ассирисем (75), афгансем (162), балкарсем (195), пушкăртсем (17), белоруссем (425), болгарсем (36), хункăрсем (8), вьетнамсем (152), тури еврейсем (27), грексем (854), грузинсем (571), даргинсем (300), еврейсем (804), езидсем (60), ингушсем (324), испансем (15), итальянсем (15), казахсем (346), калмыксем (134), карачайсем (722), карелсем (6), киргизсем (109), китайсем (53), комисем (8), корейсем (403), кумыксем (169), курдсем (10), лаксем (149), латышсем (39), лезгинсем (129), литвасем (31), çармăссем (23), молдавансем (116), мордвасем (32), нимĕçсем (252), нухайсем (283), осетинсем (999), перссем (32), поляксем (74), рутулсем (7), словенсем (10), табасарансем (54), таджиксем (295), талышсем (8), тутарсем (368), татсем (67), турккăсем (82), туркменсем (102), удинсем (13), удмуртсем (19), узбексем (977), французсем (19), чикансем (108), черкессем (195), чеченсем (762), чăвашсем (58), эстонсем (23), ыттисем урăхлă халăхсем хулавланă (271), вĕсен халăха çырмарĕ (987)

[4] ttps://pyatigorsk.org/132 2023 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 29-мӗшӗнче архивланӑ. Города-побратимы. Официальный сайт города-курорта Пятигорска

[5] О развитии побратимских связей в регионе Кавказских Минеральных Вод (2016-03-31). çăлкуçран архивланă 1 Ҫӗртме уйӑхӗн 2016. Тĕрĕсленĕ 5 Ҫу уйӑхӗн 2016.

[6] У Пятигорска появился новый побратим – армянский город-курорт Дилижан (выр.). pyatigorsk.org. Тĕрĕсленĕ 18 Ҫӗртме уйӑхӗн 2018.

[7] Пятигорская правда.

[8] Dubuque breaks up with Russian city. Telegraph Herald. Тĕрĕсленĕ 20 Юпа уйӑхӗн 2023.

[9] У Пятигорска новый город-побратим (2012-06-27). Тĕрĕсленĕ 5 Ҫу уйӑхӗн 2016.

[10] Доброе слово — «Побратим» (2008-04-26). Тĕрĕсленĕ 5 Ҫу уйӑхӗн 2016.

[11] Гущина Т. Пятигорск и венгерский город-курорт Хевиз стали побратимами (2012-04-27). çăлкуçран архивланă 20 Авӑн уйӑхӗн 2016. Тĕрĕсленĕ 5 Ҫу уйӑхӗн 2016.

[12] Диалог Пятигорска и Шверте (2015-05-15). çăлкуçран архивланă 1 Пуш уйӑхӗн 2021. Тĕрĕсленĕ 5 Ҫу уйӑхӗн 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]