Пӳлер

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Пÿлер (пĕлтерĕшсем) пăхăр.

Пӳлĕр, — Атăлçи Пăлхарти хула. X ĕмĕрте никĕсленĕ. XII-XIII ĕмĕрсенче анлă аталанса çитнĕ. Ку вăхăтра вăл Атăлçи Пăлхарăн тĕп хули те пулнă.

Этимологи

Пӳлĕр сăмаххи авал тĕн çыннине пĕлтернĕ. Пĕлӳ сăмахинчен пулнă. Тепĕр май каласан ăслă та тăнлă çынна пĕлтернĕ.

Истори

Вырăс летописĕсенче ăна «Мăнхула» (вырăс. Великий город) тесе çырнă. 1236 çулта хулана монгол çарĕсем аркатса пĕтернĕ.

Археологи ĕçĕсем вăхăтĕнче хула вырăнĕнче кăкшăмсене тата ытти савăт-сапана тупнă. Çавăн пекех Иранран, Вăтампа Малти Азирен, Кавказран, Руçрен тата Китайран илсе килнĕ япаласене тупнă.

Арап çулçӳревçи Ибн Фадлан каланипе, хулана атăл пăлхарĕсен Алмуш патша астулра чухне, 922 çулта никĕсленĕ^[1]. Пӳлер хулашĕнче тупнă пĕрремĕш археологи материалĕсене X ĕмĕрте тунă^[1].

Пӳлер Анăç Чулман Атăл лешьенĕнче, Кĕçĕн Çарамсан сулахай çыранĕнче (хальхи Тутарстан Республикин Алексеевски районĕ) вырнаçнă.

Вырăссен истори хроникисенче хулана 1164 çулта пĕрремĕш (Лаврентий çулталăка çырни) Мăнхула Великий Город тесе асăннă. XII ĕмĕртенпе Атăлçи Пăлхарăн тĕп хули^[2]. Юлашкинчен Мăнхула пирки 1236 çулта çырни пур, ун чухне монголсем тапăнса килсе хулана çаратнă та çунтарса янă.

Чылай тĕпчевçĕ шухăшĕпе, пушкăртсем хушшинче пăлхар кăкĕнчен тухнă буляр йăхĕ асăннă хуларан тухса пурăнма килнĕ.

Пӳлер хулашне кăтартни

Хулаш тикĕс плато çинче вырнаçнă, Кĕçĕн Çарăмсан юханшыв еннелле анса пырать. Хулаш урлă икĕ пĕчĕк шыв — Билярка тата Елшанка (иккĕшĕ те — Кĕçĕн Çарамсанăн сулахай юпписем) юхать. Хулашăн тăваткал хормиллĕ, кĕтесĕсем тĕнче пайĕсем çинелле тĕлленнĕ. Пайĕсем: цитадель, шалти хула, тулаш хула, посад.

Цитадель (юман хӳмесем, лаптăкĕ 20 га яхăн) хула варринче ларнă.

Пӳлер хулашĕн тĕп объекчĕсем

Пӳлер хулашĕн панорами пайĕ: Варринче — мечет комплексĕ, сулахайра — феодал çурчĕ. Хыçалта тата сылтăмра — хӳтĕленме çĕре хăпартни, малти план çинче — консервациленĕ çăл.

Çав. пекех

Литература

Исследования Великого города. — М., «Наука», 1976. — 264с. [Билярское городище].
Н. А. Кокорина, С. В. Кузьминых Биляр // .

Каçăсем

Ку Историпе вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр.
Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла.

^ ¹^тата² Биляр в БРЭ, {{{2}}}
^ Хăшпĕр историк тĕп Пăлхара тĕп хула тет

[Биляр_в_БРЭ—{{{2}}}——-1] ¹^тата² Биляр в БРЭ, {{{2}}}

[2] Хăшпĕр историк тĕп Пăлхара тĕп хула тет

[1]

[2]

п • с • т Атăлçи Пăлхар
Истори	Атăлçи Пăлхар ислам йышăнни • Владимир Святославович аслă кнеçĕн пăлхар харçи (985) • Монгол-пăлхар çапăçăвĕ (1223 е 1224) • Монголсен хĕвеланăç харçи • Монголсем Атăлçи Пăлхара ярса илни • Пӳлере хӳптĕрлени • Ылтăнту çапăçăвĕ • Ылтăн Уртан Пăлхар Улусĕ • Кашан кнеçлĕхĕ • Вырăс кнеçĕсен пăлхар харçи (1376)

Тытăмçăсем	монголсем киличченхи тапхăр Алмуш • Абдуллах ибн Микаил монголсем чухнехи тапхăр Булат-Тимур • Хосан

Географи	тĕп хуласем Пăлхар • Пӳлер • Кивĕ Хусан Хуласем

Пурăнан халăх	Пулхăрсем (Атăлçи пăлхарĕсем) • Пушкăртсем • Пăрттассем • Пÿлерсем • Çăваçсем • Çĕтĕк пăлхарсем • Бесермансем

Экономика	Атăл сутă-илӳ çулĕ