Ненец автономиллĕ тăрăхĕ

	Ненец автономи тăрăхĕ; выр. Ненецкий автономный округ ; нен. Ненецие" автономной округ’ ;
Ненец автономи тăрăхĕн Ялавӗ	Ненец автономи тăрăхĕн гербӗ
Тĕп хули	Нарьян-Мар
Лаптăкĕ; - Пĕтĕмпе; - шыв пайĕн %.	20 ; 176 810 км²;
Халăх йышĕ; - Пĕтĕмпе; - Йышлăх	85; 41 383 çын çын патнелле (2023); 0,23 çын çын/км² патнелле
Федераци тăрăхĕ	Çурçĕр-Анăç федераци тăрăхĕ
Экономика регионĕ	Çурçĕр экономика районĕ
Регион номерĕ	83
Патшалăх чĕлхисем	Ненец чĕлхи, Вырăс чĕлхи
Губернатор	Бездудный Юрий Васильевич
Тăрăх депутатсен канашĕн председателĕ	Лутовинов Александр Ильич
Гимн	Ненец автономи тăрăхĕн гимнĕ
Вăхăт тăрăхĕ	ГВ +03:00

Ан пăтраштарăр Ямал-Ненец автономи тăрăхĕпе.

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, НАТ пăхăр.

РФ банкĕн 10 рубль номиналлă астăвам монета (2010)

Не́нец автоно́ми тăрăхĕ (нен. Ненэцие" автономной округ’, выр. Ненецкий автономный округ) — Раççей Федерацин субъекчĕ^[1]^[2]. Архангельск облаçĕн Уставĕпе килĕшӳллĕ, çаплах Архангельск облаçне кĕрет, çав вăхăтрах Раççей Федерацин субъекчĕ тата облаç йышĕнчи пайĕ шутланать^[3]. Раççей Федерацинче чи сахал йышлă регион.

Ненец автономи тăрăхĕн уставĕпе, тăрăх Раççей Федерацин тулли тивĕç-ирĕклĕ субъекчĕ шутланать, хăйĕн территоринче мĕнпур патшалăх влаçне, çав Раççей Федерацин тивĕç-ирĕк пултармалăхне тата пĕрле тытса пымаллăхне кĕмест пулсан, тытса тăрать^[4].

Администраци центрĕ — Нарьян-Мар хули.

Тăрăха 1929 çулхи утăн 15-мĕшĕнче Ненец тăрăхĕ туса хунă, 1930-1977 çулсенче — Ненец наци тăрăхĕ пулнă, хальхи ячĕ çине 1977 çулта куçарнă. Анăç енче Архангельск облаçĕпе (хăй унăн йышне кĕрет), кăнтăр енче — Коми Республикипе, тухăçра — Ямал-Ненец автономи тăрăхĕпе, çурçĕрте чикĕ Шурă, Баренц тата Кар тинĕс çыранĕсемпе пырать, çавăн пекех тăрăх территорине Архангельск облаçне кĕмен юнашар утравсем те кĕреççĕ. Çаплах тăрăха Коми Республики территоринчи Харута поçолăк кĕрет.

Тăрăхăн пурне те территори Раççей Федерацийĕн Арктика зонинче кĕрĕт^[5], тата Аякри Çурçĕрĕн районĕсене тарать^[6].

2020 çулхи çу 13-мĕшĕнче Архангельск облаçĕн тата НАТ-н пуçлахĕсем регионсен пĕрлештерни процессĕ пуçланă^[7]. Анчах та, 2020 утăн çак процесс тăратнă^[8].

Географи

Климат

Халăх

Кунçул

Администрациллĕ-территориллĕ пайланăвĕ

Администрациллĕ-территориллĕ пайланăвĕпе Ненец автономи тăрăхĕнче^[9]:

1 хула тăрăх пĕлтерешпе (Нарьян-Мар)
1 муниципаллă район (Поляр Лешьен районĕ)
- 1 хула евĕр паççулкă (Искателей Паççулки)
- 17 ялканаш
- 41 ял.

Экономика

Çав. пекех

Асăрхавсем

^ Тельнова Н.О., Мурыгин А.М. и др Не́нецкий автоно́мный о́круг / председ. Ю.С. Осипов и др., отв. ред. С.Л. Кравец. — Мăн Раççей Энциклопедийĕ (в 35 т.). — Мускав: Научное издательство «Большая российская энциклопедия», 2013. — Т. 22. Нанонаука - Николай Кавасила. — 26000 экз. — ISBN 978-5-85270-358-3
^ Конституция Российской Федерации. Часть 3. Федеративное устройство. Тĕрĕсленĕ 15 Пуш уйӑхӗн 2011.
^ Устав Архангельской области. çăлкуçран архивланă 19 Пуш уйӑхӗн 2013. Тĕрĕсленĕ 18 Нарӑс уйӑхӗн 2013.
^ Устав Ненецкого автономного округа / Глава 1. Основы правового статуса округа (ст. ст. 1-7(2)). constitution.garant.ru. Тĕрĕсленĕ 23 Юпа уйӑхӗн 2018.
^ Указ Президента Российской Федерации от 2 мая 2014 года № 296 «О сухопутных территориях Арктической зоны Российской Федерации» 2014 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 12-мӗшӗнче архивланӑ..
^ Перечень районов Крайнего Севера и местностей, приравненных к районам [[Крайний Север|Крайнего Севера]], утверждённый постановлением Совета Министров СССР от 10 ноября 1967 года, с исправлениями и дополнениями..
^ Архангельская область и Ненецкий автономный округ начнут объединение.
^ Глава НАО заявил об отказе от объединения с Архангельской областью.
^ Территория и административно-территориальное деление Архангельской области на 1 января 2010 года // Архангельскстат. çăлкуçран архивланă 11 Ҫу уйӑхӗн 2012. Тĕрĕсленĕ 2 Нарӑс уйӑхӗн 2011.

Литература

Сухановский А. Ф. Печорский край. Секунда истории. — Архангельск: СК-Россия, 2009. — 5000 экз. Архиври копи, 17 Кӑрлач уйӑхӗн 2012 Wayback Machine çинче

Каçăсем

Шаблон:Ненец автономи тăрăхĕ

Шаблон:Ненец автономи тăрăхĕ темăсенче

[БРЭ-ТОМ-22-1] Тельнова Н.О., Мурыгин А.М. и др Не́нецкий автоно́мный о́круг / председ. Ю.С. Осипов и др., отв. ред. С.Л. Кравец. — Мăн Раççей Энциклопедийĕ (в 35 т.). — Мускав: Научное издательство «Большая российская энциклопедия», 2013. — Т. 22. Нанонаука - Николай Кавасила. — 26000 экз. — ISBN 978-5-85270-358-3

[2] Конституция Российской Федерации. Часть 3. Федеративное устройство. Тĕрĕсленĕ 15 Пуш уйӑхӗн 2011.

[3] Устав Архангельской области. çăлкуçран архивланă 19 Пуш уйӑхӗн 2013. Тĕрĕсленĕ 18 Нарӑс уйӑхӗн 2013.

[4] Устав Ненецкого автономного округа / Глава 1. Основы правового статуса округа (ст. ст. 1-7(2)). constitution.garant.ru. Тĕрĕсленĕ 23 Юпа уйӑхӗн 2018.

[5] Указ Президента Российской Федерации от 2 мая 2014 года № 296 «О сухопутных территориях Арктической зоны Российской Федерации» 2014 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 12-мӗшӗнче архивланӑ..

[6] Перечень районов Крайнего Севера и местностей, приравненных к районам [[Крайний Север|Крайнего Севера]], утверждённый постановлением Совета Министров СССР от 10 ноября 1967 года, с исправлениями и дополнениями..

[7] Архангельская область и Ненецкий автономный округ начнут объединение.

[8] Глава НАО заявил об отказе от объединения с Архангельской областью.

[9] Территория и административно-территориальное деление Архангельской области на 1 января 2010 года // Архангельскстат. çăлкуçран архивланă 11 Ҫу уйӑхӗн 2012. Тĕрĕсленĕ 2 Нарӑс уйӑхӗн 2011.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

п • с • т Раççейĕн федераци тытăмлăхĕ
Республикăсем	Адыгей • Алтай • Буряти • Дагестан • ДХР¹ • Ингушети • Кабарда-Балкари • Калмыки • Карачай-Черкеси • Карели • Коми • Крым¹ • ЛХР¹ • Мари Эл • Мордови • Пушкăртстан • Саха • Çурçĕр Осети • Тутарстан • Тыва • Удмурти • Хакаси • Чăваш Ен • Чечня

Енсем	Алтай • Байкал Лешьен • Камчатка • Краснодар • Красноярск • Перĕм • Ставрополь • Тинĕсçум • Хабаровск

Облаçсем	Амур • Архангельск • Аçтăрхан • Ăренпур • Белгород • Брянск • Владимир • Волгоград • Вологда • Воронеж • Иваново • Иркутск • Запорожье¹ • Калининград • Калуга • Кемĕр • Киров • Кострома • Курган • Курск • Ленинград • Липецк • Магадан • Мурманск • Мускав • Новгород • Омск • Орёл • Пенза • Псков • Ростов • Рязань • Самар • Сарăту • Сахалин • Свердловск • Çĕн Çĕпĕр • Смулен • Тамбов • Тĕвер • Томск • Тула • Тĕмен • Херсон¹ • Челепи • Чĕмпĕр • Чулхула • Ярославль

Федераци шайĕнчи хуласем	Мускав • Санкт-Петербург • Севастополь¹

Автономиллĕ облаç	Еврей

Автономиллĕ тăрăхсем	Ненец² • Хантă-Манси³ • Чукотка • Ямал-Ненец³
¹ Тĕнчери йышăннă Украинăн территорисенчи • ² Архангельск облаçне кĕрет • ³ Тĕмен облаçне кĕрет

п • с • т Евро-Арктикăри Баренц регионĕ
Норвеги Норвеги	Нурланн • Тромс • Финнмарк

Раççей Федерацийĕ Раççей Федерацийĕ	Мурман облаçĕ • Архангел облаçĕ • Карели • Коми • Ненец

Финлянди Финлянди	Лапланди • Çурçĕр Остроботния • Кайнуу

Швеци Швеци	Лен Вестерботтен • Лен Норрботтен

п • с • т РСФСР
Пушкăрт (1919—1990¹) • Бурят (1923—1990¹) • Туçи-Алтай (1990¹—1991²) • Туçи (1921—1924) • Дагестан (1921—1990¹) • Кабарда-Палкар (1936—1990¹; 1944—1957 Кабарда) • Касак (1925—1936) • Калмăк (1935—1943; 1958—1990¹) • Каракалпак (1932—1936) • Карачай-Черкес (1990—1990¹) • Карел (1923—1940; 1956—1990¹) • Киргиз (1920—1925) / Киргиз (1926—1936) • Коми (1936—1990¹) • Крым (1921—1945) • Мари (1936—1990¹) • Мордва (1934—1990¹) • Атăлçи нимĕçĕсем (1918—1941) • Çурçĕр-Осети (1936—1990¹) • Тутар (1920—1990¹) • Тува (1961—1990¹) • Туркестан (1918—1924) • Удмурт (1934—1990¹) • Чечен-Ингуш (1936—1944; 1957—1990) • Чăваш (1925—1990¹) • Якут (1922—1990¹)

Адыг (Черкес) (1922—1928) • Адыг (1928—1991) • Бурят-Монгол (1921—1923) • Вот (1920—1932) • Туçи-Алтай (1948—1991) • Еврей (с 1934) • Ингуш (1924—1934) • Кабарда (1921—1922) • Кабарда-Палкар (1922—1936) • Калмăк (1920—1935; 1957—1958) • Карачай-Черкес (1922—1926; 1957—1991) • Карачай (1926—1943) • Коми (Зырян) (1921—1936) • Мари (1920—1936) • Монгол-Бурят (1921—1923) • Мордва (1930—1934) • Атăлçи нимĕçĕсем (1918—1924) • Ойрат (1922—1932) / Ойрот (1932—1948) • Çурçĕр-Осети (1924—1936) • Тува (1944—1961) • Удмурт (1932—1934) • Хакас (1930—1991) • Черкес (Адыг) (1922) • Черкес (1928—1957) • Чечен (1922—1934) • Чечен-Ингуш (1934—1936) • Чăваш (1920—1925)

Агин Бурят-Монгол НТ (1937—1958) / Агин Бурят АО (1958—2008) • Аргаяшский НО (1934) • Палкар тăрăхĕ (1921—1922) • Витим-Олёкма НТ (1931—1938) • Ингуш тăрăхĕ (1921—1924) • Кабарда наци тăрăхĕ (1920—1921) • Карачай наци тăрăхĕ (1920—1922) • Карел наци тăрăхĕ (1937—1939) • Коми-Пермь (1925—2005) • Коряк (1930—2007) • Ненец (с 1929) • Остяк-Вогул НТ (1930—1940) • Охотск-Эвен НТ (1930—1934) • Çурçĕр-Осети тăрăхĕ (1920—1921) • Сунжа касак тăрăхĕ (1920—1929) • Таймыр (Долган-Ненец) (1930—2006) • Усть-Орда Бурят начи тăрăхĕ (1937—1978) / АТ (1978—2008) • Хантă-Манси НТ (1940—1978) / АТ (с 1978) • Чечен наци тăрăхĕ (1920—1922) • Черкес наци тăрăхĕ (1926—1928) • Чукотка (с 1930) • Эвенк (1938—2007) • Ямал-Ненец (с 1930)
¹ Суверенитет декларацине йышăннă вăхăт ² Республика статусне çирĕплетни