Протактиний

Элементсен периодла тытăмĕ H He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba * Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra ** Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og * La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu ** Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Сĕлтĕлле металсем	Сĕлтĕлле-çĕрле металсем	Куçăмлă металсем
Çăмăл металсем	Металлоидсем	Инертлă газсем
Металмаррисем Галогенсем Лантаноидсем Актиноидсем

Pr	91
[231]
5f2 6d1 7s2
Протактини

Протактини — 91 атом номерлĕ хими элеменчĕ. Атом масси 231; Pr тесе паллă тăваççĕ(лат. Protactinium), актиноидсен шутне кĕрет.

Истори

1913-мĕш çулта Фаянс тата Гёринг уран арканнсан пулнă изотопсем хушшинче UX₂ (²³⁴Pa)изотоп тупнă. Ун çурма аркану тапхăрĕ 1 мин пулнă, çавăнпа ăна "бреви" ят панă. Кайран Блек, Ган тата Мейтнер UX₂ изотопăн пахалăхĕсеп тантал евĕрлĕ пулнине палăртнă.

1918 çулта Ганпа Мейтнер Уранинитра,тата вĕсенчен уйрăм Соддипе Кренстон, протактинин нумай çул пурăнакан изотопне тупнă.

Ячĕ пулни

Унтан актини пулнă май ăна протактини ят панă. (²³¹Pa α-арканупа ²²⁷Ac пулать).

Пахалăхĕсем

Протактини — çутă сăрă металл, уран пекех хытă. 2^oК теперетурăра сверхпроводимость пахалăхне кăтартать.

Сывлăшра çиелтен монооксид пленкипе витĕнет. Водордпа 250-300^оС çăмăллăн реакцине кĕрет, PaH₃ гидрид пулать. Йодпа вĕçекен тĕрлĕ хутăшлă çыхăнусем тăвать.

Изотопĕсем

Хăшпĕр изотопăсен радиохастар пахалăхĕсем:

Атом виçи	Çурма аркану тапхăрĕ	Аркану майĕ
224	0,6 çек	α
225	2,0 çек	α
226	1,8 çек	α
227	38,3 мин.	α (15%), электронный захват (85%)
228	22 сех.	α (2%), электронный захват (98%)
229	1,4 кун	α (0,25%), электронный захват (99%)
230	17 кун	β- (10%), электронный захват (90%), α (0,003%), β+ (0,03%)
231	32480±260 çул	α
232	1,31 кун	β-
233	27,4 кун	β-
234М (UX2)	1,18 мин.	β-
234 (UZ)	6,7 сех.	β-
235	23,7 мин.	β-
236	12,5 мин.	β-
237	10,5 мин (?)/39 мин.	β-

Уйăрни

Çутçанталăкри уран смолкин каяшĕсенчен ²³¹Pa уйăрма пулать. Унсăр пуçне, ²³¹Pa ²³⁰Th изотопне хуллен нейтронсемпе персе тума пулать:

²³⁰Th(n,γ)²³¹Th (β^--аркану, T_1/2 = 25.6 сех) → ²³¹Pa

е ²³²Th изотопа хăвăрт нейтронсемпе персе

²³²Th(n, 2n)²³¹Th (β^--аркану, T_1/2 = 25.6 сех) → ²³²Pa

²³³Pa изотопа торирен тăваççĕя:

²³²Th(n,γ)²³³Th (β^--аркану, T_1/2 = 23.5 мин.) → ²³³Pa

Протактини металлне 1400-1500^оС вĕрире PaF₄ бари е кальци пе хĕртсе тăваççĕ.

Усă курни

Çĕр хуппинче питĕ сайра пулнипе тата питĕ наркăмăшлă пулнипе атом топливине зутăштарнă çĕрте кăна усă кураççĕ. 1 тонна уранта 0,34 г протакини.

Биологи пахалăхĕсем

Протактинипе ун пĕрлĕшĕвĕсем радиохастар тата наркăмăшлă. Танлаштарсан протактини 250 миллин хут синильный йӳçĕкрен наркăмăшлăрах.

Каçăсем

• Протактини Webelements çинче
• Протактини хими элеменчĕсен вулавăшĕнче 2013 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 16-мӗшӗнче архивланӑ.

}