Чĕркĕмĕл

**Элементсен периодла тытăмĕ**
H																	He
Li	Be											B	C	N	O	F	Ne
Na	Mg											Al	Si	P	S	Cl	Ar
K	Ca	Sc	Ti	V	Cr	Mn	Fe	Co	Ni	Cu	Zn	Ga	Ge	As	Se	Br	Kr
Rb	Sr	Y	Zr	Nb	Mo	Tc	Ru	Rh	Pd	Ag	Cd	In	Sn	Sb	Te	I	Xe
Cs	Ba	*	Hf	Ta	W	Re	Os	Ir	Pt	Au	Hg	Tl	Pb	Bi	Po	At	Rn
Fr	Ra	**	Rf	Db	Sg	Bh	Hs	Mt	Ds	Rg	Cn	Nh	Fl	Mc	Lv	Ts	Og

	*	La	Ce	Pr	Nd	Pm	Sm	Eu	Gd	Tb	Dy	Ho	Er	Tm	Yb	Lu
	**	Ac	Th	Pa	U	Np	Pu	Am	Cm	Bk	Cf	Es	Fm	Md	No	Lr

Чĕркĕмĕл / Hydrargyrum (Hg)
Атом номерĕ	80
Ансат япалалăхăн курăмĕ	Ӳкерчĕк:РТУТЬ.jpg шурă-кĕмĕл тĕслĕ йывăр шĕвек метал
Атом палăрăмĕсем
Атом масси (моль масси)	200,59 а. е. м. (г/моль)
Атом радиусĕ	157 пм
Ионизаци энергийĕ (пĕрремĕш электрон)	1 006,0 (10,43) кДж/моль (эВ)
Электронсен конфигурацийĕ	[Xe] 4f¹⁴ 5d¹⁰ 6s²
Химилле палăрăмсем
Ковалентла радиус	149 пм
Ион радиусĕ	(+2e) 110 (+1e) 127 пм
Электронегативлăх (Полинг шучĕпе)	2,00
Электрод потенциалĕ	Hg←Hg²⁺ 0,854 В
Оксидлав капашĕсем	+2, +1
Ансат япалалăхăн термодинамикăлла палăрăмĕсем
Тачăлăх	13,546 (@ +20 °C) г/см³
Пайлавла ăшăшăнăçтарăш	27,98^[1] Дж/(K ·моль)
Ăшăяраслăх	8,3 Вт/(м ·K)
Шăрану температури	234,28 K
Шăраннин пайлавла ăшши	2,295 кДж/моль
Вĕрев температури	629,73 K
Пăспулăмăн ăшăлăхĕ	58,5 кДж/моль
Моль калăпăшĕ	14,8 см³/моль
Ансат япалалăхăн кристалл решетки
Решетке тытăмĕ	ромбоэдăрла
Решетке периочĕ	2,990 Å
c/a танлашăнни	n/a
Дебай температури	100,00 K

Hg	80
200,59
[Xe]4f¹⁴5d¹⁰6s²
Ртуть

Чĕркĕмĕл (лат. hydrargyrum, выр. ртуть) — элементсен периодикăллă системин II ушкăнăн хушма ушкăн айĕн хими элеменчĕ, атăм нумерĕ 80, атăм йывăрăшĕ (масси) 200,59, символĕ Hg.

Авалтанах ку элемента чăвашсем чĕркĕмĕл тенĕ. Тĕслĕхрен, «Хĕр кăмăлĕ — чĕркĕмĕл» каларăшра тĕл пулма пулать.

Тупăшлани[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Раççейре 23 чĕркĕмĕлĕн çĕруправĕсене палăртнă, промăçлă янтă пуррисем 15,6 пин тоннă (2002).

Физика пахалăхĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Чĕркĕмĕл — пӳлĕмри температурăра пĕртен пĕр шĕвек металлĕ. Чĕркĕмĕлĕн магнетисăм пахалăвĕсем çук.

Изотопĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тĕп статья: Чĕркĕмĕл изотопĕсем

Хими пахалăхĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Чĕркĕмĕл — сахал хастар металл.

300 °C çити вĕретсен чĕркĕмĕл йӳçлĕкпе хутăшса пĕрлешет:

2Hg + O₂ → 2HgO

Чӗркӗмӗл токсикологийӗ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Чӗркӗмӗл тата унӑн наркӑмӑшлӑ нумай сыпӑкӗсем. Чӗркӗмӗл витӗм кӳни — пысӑках мар шутра та — сывлӑх япӑхлантарма пултарать тата ачан малтанхи тапхӑрӗсенчи ҫимӗҫне тата аталанӑвне хӑрушлӑха кӗртсе ӳкерме пултарать. Чӗркӗмӗл нервӑсем, апат ирӗлтерекен тата иммуни системисем, ҫавӑн пекех ҫӑмӑл папкасем, ӳт-тир тата куҫсем ҫине токсла витӗм кӳме пултарать. ЛАВ общество сывлӑх сыхлавӗ валли чылай проблемӑна кӑтартакан хими веществоӗсен тата хими вещество ушкӑнӗсен вунӑ тӗп вещество шутӗнче чӗркӗмӗл тишкерет.

Наркӑмӑшлӑ мӑшӑрсем тата чӗркӗмӗл пӗрлешӗвӗсем. Металл чӗркӗмӗлӗ те хӑрушӑ мар, ҫапах та вӑл пӳлӗм температуринче те пӑсланса пырать. Мӑшӑрсем йывӑр наркӑмӑш кӳме пултараҫҫӗ, ҫакӑ вара, сӑмахран, пӗр ҫӗмӗрӗлнӗ термометр ртути ҫителӗклӗ. Чӗркӗмӗлпе унӑн пӗрлешӗвӗсем (сулема, каломель, киноварь, ртути цианидӗ) нерв системине, пӗверне, папкасене, вар-хырӑм — пыршӑлӑх трактне, сывлав ҫулне (чӗркӗмӗл варкӑшӗ вара организма час-часах шӑршӑсӑр пӑссене шӑршланӑ чухне пырса кӗрет) тӗлӗнтереҫҫӗ. Чӗркӗмӗл хӑрушлӑхӗн класӗ тӑрӑх пӗрремӗш класс (калама ҫук хӑрушӑ хими япали) кӗрет. Тавралӑха тасамарлантарни, уйрӑмах шыва кӑларни хӑрушӑ, мӗншӗн тесен унта пурӑнакан микроорганизмсен ӗҫ-хӗлне пула шывра тата пулӑра пухӑнса тӑракан токсин метилтртутӗнче ирӗлтерекен пӗлӳ пулса пырать. Чӗркӗмӗл — кумулятивлӑ наркӑмӑшсен чӑн-чӑн представителӗ^[2].

Ртути организмӑн ферментатив тытӑмӗн элеменчӗсемпе тухӑҫлӑрах ҫыхӑнса тӑни (диметилтртут тата ыт.те), пӗтӗмӗшле илсен, организм тытӑмӗн организмри элеменчӗсемпе тухӑҫлӑрах ҫыхӑнса тӑрать.

Этем организмӗнче чӗркӗмӗл хисепӗ 70 кг, юнра 0,2—0,7 мг/кг, шӑмӑсенче 0,5 мг/кг, юнра 0,008 мг/кг.

Усă курни[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Çавăн пекех пăхăр[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

^ Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.) Химическая энциклопедия: в 5 т.. — Мускав: Советская энциклопедия, 1995. — Т. 4. — 20 000 экз. — ISBN 5—85270—039—8
^ Чӗркӗмӗл наркӑмӑшӗн симптомӗсем

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Чĕркĕмĕл ионĕсене инноваци меслечĕпе колориметрлă палăртни. Архивленĕ 29 Ака уйӑхӗн 2008 çулта.
Чĕркĕмĕл Webelements çинче
Чĕркĕмĕл Хими элеменчĕсен халăх валли вулавăшĕнче
Раççейĕн МЧС: Чĕркĕмĕл тăкăнса кайсан мĕн тумаллисем Архивленĕ 15 Ака уйӑхӗн 2008 çулта.
КРИСТАЛЛОХИМИЯ РЕДКИХ РТУТНЫХ МИНЕРАЛОВ Архивленĕ 27 Авӑн уйӑхӗн 2007 çулта.

[ХЭ-1] Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.) Химическая энциклопедия: в 5 т.. — Мускав: Советская энциклопедия, 1995. — Т. 4. — 20 000 экз. — ISBN 5—85270—039—8

[2] Чӗркӗмӗл наркӑмӑшӗн симптомӗсем

[1]

[2]