Йӳçамăш
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Сĕлтĕ металлĕсем | Сĕлтĕ çĕр металлĕсем | Куçăмлă металсем | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Çăмăл металсем | Çурри металсем | Сипетлĕ газсем | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Йӳçамăш / Oxygenium (Oxygen)(O) | |
---|---|
Атом номерĕ | 8 |
Ахаль япалалăхăн тĕсĕ | Тĕссер тата тутăсăр газ пĕчĕк температурăсенче кăвакрах шĕвек |
Атом пахалăхĕсем | |
Атом масси (моль масси) |
15,9994 а. е. м. (г/моль) |
Атом радиусĕ | 60 (48) пм |
Ионизаци хăвачĕ (пĕрремĕш электрон) |
1313,1 (13,61) кДж/моль (эВ) |
Электрон конфигурацийĕ | [He] 2s2 2p4 |
Хими пахалăхĕсем | |
Ковалент радиусĕ | 73 пм |
Ион радиусĕ | 132 (-2e) пм |
Электроçуклăх (Полинг шучĕпе) |
3,44 |
Электрод потенциалĕ | 0 |
Йӳçĕклев степенĕсем | -2, −1, 0 ,+1, +2, -½ |
Ахаль япалалăх термодинамика пахалăхĕсем | |
Тачăлăхĕ | 0,00142897 г/см³ |
Ăшă удель калăпăшĕ | 29,4[1] Дж/(K·моль) |
Теплопроводность | 0,027 Вт/(м·K) |
Ирĕлӳ температури | 54,8 K |
Ирĕлӳ ăшăлăхĕ | 0,444 кДж/моль |
Вĕрев температури | 90,19 K |
Пăслав ăшăлăхĕ | 3,4099 кДж/моль кДж/моль |
Моль калăпăшĕ | 14,0 см³/моль |
Ахаль япалалăх кристалл чĕнтĕрĕ | |
Чĕнтĕр тытăмĕ | моносавăллă |
Чĕнтĕр тапхăрĕ | a=5,403 b=3,429 c=5,086 β=135,53 Å |
c/a танлашăнни | — |
Дебай температури | 155 K |
O | 8 |
15,9994 | |
2s22p4 | |
Йӳçамăш |
Палăрту ячĕ пулса тухни[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Oxygenium («йӳçамăш») грек чĕлхинчен килет, вăл «йӳçе çуратакан» тени пулать; ку вара çак «йӳçек» терминăн малтанхи палăртăвĕпе — оксидпа — çыхăннă.
Тĕпчесе уçнин кун-çулĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Официаллă версипе, йӳçамăшне акăлчан химикĕ Джозеф Пристли 1774 çулхи çурлан 1-мĕшĕнче ртутĕн йӳçĕклине герметиклă хупнă савăтра (Пристли çак хăватлă линзă витĕр хĕвел пайăркисене кĕртсе янă пулнă).
Çапах Пристли малтан хăй çĕнĕ ахаль япалалăха уçнине тавçăрса илеймен, хăй шутланă май сывлăш тытăмĕн пĕр пайне тупрăм тенĕ (ăна вăл «дефлогистиленĕ сывлăш» тенĕ). Хăй уçнă пулăма Пристли паллă франс химикне Антуан Лавуазьене пĕлтернĕ.
Çутçанталăкра тĕл пулни[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Йӳçамăш — Çĕр çинче пур çĕртре те сарăлнă элемент, çĕр хуппинчи унăн тĕрлĕ хими сыпăнăвĕнчи (тĕпрен илсен силикатсем) шайĕ 47,4 % таран. Тинĕсĕн тата тăварсăр шывĕнче çыхăннă йӳçамăш шучĕ — 88,8 % (йывăрăшĕпе), атмосферăра ирĕклĕ йӳçамăш шучĕ 20,95 % (калăпăшĕпе) çитет. Йӳçамăш элемент çĕр витĕмĕн 1500 ытла сыпăнăвĕн шутне кĕрет.
Изотопӗсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- ^ Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.) Химическая энциклопедия. — Мускав: Советская энциклопедия, 1990. — Т. 2. — 100 000 экз.
Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Йӳçамăш шывра ирĕлни Mathcad Application Server
- Йӳçамăш, Webelements çинче
- Кислород в Популярной библиотеке химических элементов
- Кислород. Производство и получение кислорода
- Чистый воздух. Пирĕн ырлăх-хисеплĕх.