Йӳçамăш

Элементсен тапхăр системи H He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba * Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra ** Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Uut Fl Uup Lv Uus Uuo * La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu ** Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Сĕлтĕ металлĕсем	Сĕлтĕ çĕр металлĕсем	Куçăмлă металсем
Çăмăл металсем	Çурма металсем	Сипетлĕ газсем
Металмаррисем Галогенсем Лантаноидсем Актиноидсем

Йӳçамăш / Oxygenium (Oxygen)(O)
Атом номерĕ	8
Ахаль япалалăхăн тĕсĕ	Тĕссер тата тутăсăр газ пĕчĕк температурăсенче кăвакрах шĕвек
Атом пахалăхĕсем
Атом масси (моль масси)	15,9994 а. е. м. (г/моль)
Атом радиусĕ	60 (48) пм
Ионизаци хăвачĕ (пĕрремĕш электрон)	1313,1 (13,61) кДж/моль (эВ)
Электрон конфигурацийĕ	[He] 2s2 2p4
Хими пахалăхĕсем
Ковалент радиусĕ	73 пм
Ион радиусĕ	132 (-2e) пм
Электроçуклăх (Полинг шучĕпе)	3,44
Электрод потенциалĕ	0
Йӳçĕклев степенĕсем	-2, −1, 0 ,+1, +2, -½
Ахаль япалалăх термодинамика пахалăхĕсем
Тачăлăхĕ	0,00142897 г/см³
Ăшă удель калăпăшĕ	29,4 Дж/(K·моль)
Теплопроводность	0,027 Вт/(м·K)
Ирĕлӳ температури	54,8 K
Ирĕлӳ ăшăлăхĕ	0,444 кДж/моль
Вĕрев температури	90,19 K
Пăслав ăшăлăхĕ	3,4099 кДж/моль кДж/моль
Моль калăпăшĕ	14,0 см³/моль
Ахаль япалалăх кристалл чĕнтĕрĕ
Чĕнтĕр тытăмĕ	моносавăллă
Чĕнтĕр тапхăрĕ	a=5,403 b=3,429 c=5,086 β=135,53 Å
c/a танлашăнни	—
Дебай температури	155 K

O	8
15,9994
2s22p4
Йӳçамăш

Палăрту ячĕ пулса тухни

Oxygenium («йӳçамăш») грек чĕлхинчен килет, вăл «йӳçе çуратакан» тени пулать; ку вара çак «йӳçек» терминăн малтанхи палăртăвĕпе — оксидпа — çыхăннă.

Тĕпчесе уçнин кун-çулĕ

Официаллă версипе, йӳçамăшне акăлчан химикĕ Джозеф Пристли 1774 çулхи çурлан 1-мĕшĕнче ртутĕн йӳçĕклине герметиклă хупнă савăтра (Пристли çак хăватлă линзă витĕр хĕвел пайăркисене кĕртсе янă пулнă).

2HgO (t)→ 2Hg + O₂↑

Çапах Пристли малтан хăй çĕнĕ ахаль япалалăха уçнине тавçăрса илеймен, хăй шутланă май сывлăш тытăмĕн пĕр пайне тупрăм тенĕ (ăна вăл «дефлогистиленĕ сывлăш» тенĕ). Хăй уçнă пулăма Пристли паллă франс химикне Антуан Лавуазьене пĕлтернĕ.

Çутçанталăкра тĕл пулни

Йӳçамăш — Çĕр çинче пур çĕртре те сарăлнă элемент, çĕр хуппинчи унăн тĕрлĕ хими сыпăнăвĕнчи (тĕпрен илсен силикатсем) шайĕ 47,4 % таран. Тинĕсĕн тата тăварсăр шывĕнче çыхăннă йӳçамăш шучĕ — 88,8 % (йывăрăшĕпе), атмосферăра ирĕклĕ йӳçамăш шучĕ 20,95 % (калăпăшĕпе) çитет. Йӳçамăш элемент çĕр витĕмĕн 1500 ытла сыпăнăвĕн шутне кĕрет.

Каçăсем

• Йӳçамăш шывра ирĕлни Mathcad Application Server
• Йӳçамăш, Webelements çинче
• Кислород в Популярной библиотеке химических элементов
• Кислород. Производство и получение кислорода
• Чистый воздух. Пирĕн ырлăх-хисеплĕх.