Контент патне куҫ

Тутарсем

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал
(Тутар ҫинчен куҫарнӑ)
Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Тутарсем (пĕлтерĕшсем) пăхăр.
Тутарсем

Ӳкерчĕк:Salih Saydashev.jpg

Габдулла ТукайХади ТакташГалиаскар КамалГаяз Исхаки
Садретдин МаксудовЮсуф АкчуринМуса ДжалильСалих Сайдашев
Сара СадыковаРашид ВагаповГабдулхай АхатовМарат СафинРуслан НигматуллинАлсу
Тăван ячĕ Татарлар
Хальхи вырнаçăвĕ тата йышĕ

Пурӗ: 7 млн. яхăн[19]
Раççей Федерацин ялавĕ Раççей Федерацийĕ:
 5 310 649 (2010 çыр.)[1]

Узбекистан ялавĕ Узбекистан: 324 080 (2002) [2] - 665,000 (2002) [3]
Казахстан ялавĕ Казахстан: 204 229 (перепись 2009)[4]

Украина ялавĕ Украина: 73 304 (перепись 2001)[6]

Туркменистан ялавĕ Туркменистан: 62 000[7] Кăркăсстан ялавĕ Кăркăсстан: 31 491 (2009 çыр.)[8]

Азербайджан ялавĕ Азербайджан: 25 900 (2009 çыр.)[11]

Чĕлхе тутар, вырăс тата ур.
Тĕн ислам (суннизм), православи, атеизм тата ур.[20]
Расă тĕсĕ ытларахăшĕ европеоидсем, сахалрахăшĕ монголоидсем
Кĕрет 

Тĕрĕк турачĕ

   Кăпчак ушкăнĕ
    Атăлçи кĕçĕн ушкăнĕ
Этнос ушкăнĕсем хусан тутарĕсем, мишерсем, кряшенсем, çĕпĕр тутарĕсем, аçтăрхан тутарĕсем, касимов тутарĕсем, поляк-литва тутарĕсем
Пулса кайни пăлхарсем, половсем, пăртассем, финн-укăрсем

Тутарсем (тăван ячĕ — тут. татар, tatar, нум. х. татарлар, tatarlar) — Раççейĕн европа пайĕн вăта облаçĕсенче, Атăлçире, Уралçумĕнче, Çĕпĕрте, Казахстанра, Вăтам Азире, Синьцзянра тата Инçет Тухăçра пурăнакан тĕрĕк халăхĕ.

Раççейри тутар халăх йышĕ 5554,6 пин çын (2002 çулхи халăх çыравĕпе) — Раççейре пурăнан халăхăн 3,83 %[21]. Раççей Федерацинче йышĕпе иккĕмĕш вырăнта (вырăссем хыççăн). Виççĕ тĕп этнотерритори ушкăна: атăл-урал тутарĕсем, çĕпĕр тата аçтăрхан, хăш чухне поляк-литва тутарĕсене те палăртаççĕ, пайланаççĕ. Тутарсем Тутарстан Республикин çурринчен ытларах пайĕ (52,9 %, 2002 çулхи çыравпа[22]). Тутар чĕлхи алтай çемьинчи тĕрĕк ушкăнĕн кăпчак кĕçĕн ушкăнне кĕрекен чĕлхе, унăн виççĕ диалект: анăç (мишер), вăта (хусан-тутар) тата тухăç (çĕпĕр-тутар). Тутарсен ытларах пайĕ мăсăльман сунит тĕнне ӗненет, пӗчӗк пайĕ — кряшенсем — Православине ӗненеҫҫӗ.

Тутар йăлине кĕнĕ кил-çурт — пураллă, урамран картишпе уйăрнă пӳрт. Пӳртĕн мал енне тĕрлĕ тĕслĕ ӳкерчĕксемпе илемлетнĕ. Аçтăрхан енчи тутарсен, ытларах енĕпе хирте пурăннă йăла юлнипе, çулла пурăнмашкăн юртăна усă курнă.

Çавăн пекех пăхăр

[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Энциклопеди словарĕсем тата хыпар кĕнекисем

Асăрхавсем

[тӳрлет | кодне тӳрлет]
  1. ^ 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 тата 13 Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года
  2. ^ Этнический атлас Узбекистана. Ташкент — 2002 г.
  3. ^ Joshua Project - Tatar Ethnic People in all Countries
  4. ^ Итоги переписи населения Казахстана 2009 г.
  5. ^ 1, 2, 3, 4, 5 тата 6 Численность населения по областям, городам и районам, полу и отдельным возрастным группам, отдельным этносам на 1 января 2010 года
  6. ^ 1, 2 тата 3 Всеукраїнський перепис населення 2001 (русская версия)
  7. ^ 1, 2, 3, 4, 5 тата 6 Joshua Project - Tatar Ethnic People in all Countries
  8. ^ Численность постоянного населения Кыргызской Республики по национальностям
  9. ^ Перепись населения Киргизии 2009. Бишкек
  10. ^ Перепись населения Киргизии 2009. Чуй облаçĕ
  11. ^ 1 тата 2 Ethnic composition of Azerbaijan 2009
  12. ^ Итоги переписи населения Таджикистана 2000 года: национальный, возрастной, половой, семейный и образовательный составы
  13. ^ Белстат. Предварительные итоги переписи 2009
  14. ^ Национальный состав населения Литвы. 2001 çыр.
  15. ^ Распределение населения ЛР по национальному составу и государственной принадлежности на 01.07.2010. (латыш.)
  16. ^ Национальный состав населения Эстонии. 2010
  17. ^ Joshua Project - Tatar Ethnic People in all Countries
  18. ^ Национальный состав населения Польши. Перепись 2002
  19. ^ Joshua Project - Tatar Ethnic People in all Countries
  20. ^ Каариайнен Киммо, Д.Е.Фурман. Татары и русские - верующие и неверующие, старые и молодые. // Вопросы философии. - 1999. - №11. - С. 68-80.
  21. ^ Результаты всероссийской переписи населения 2002 года. Национальный состав. (2003). Тĕрĕсленĕ çĕртме, 5 2008.[1] 2008 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ.
  22. ^ Пĕтĕм Раççейри халăх çыравĕ, 4-мĕш том 2012 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.; Национальный состав населения Республики Татарстан: Статистический сборник по итогам Всероссийской переписи населения 2002 г, том 4/Комгосстат РТ — Казань: Издательский центр Комгостстата РТ, 2004, С.13.