Пăхăр

**Элементсен тапхăр системи**
H																	He
Li	Be											B	C	N	O	F	Ne
Na	Mg											Al	Si	P	S	Cl	Ar
K	Ca	Sc	Ti	V	Cr	Mn	Fe	Co	Ni	Cu	Zn	Ga	Ge	As	Se	Br	Kr
Rb	Sr	Y	Zr	Nb	Mo	Tc	Ru	Rh	Pd	Ag	Cd	In	Sn	Sb	Te	I	Xe
Cs	Ba	*	Hf	Ta	W	Re	Os	Ir	Pt	Au	Hg	Tl	Pb	Bi	Po	At	Rn
Fr	Ra	**	Rf	Db	Sg	Bh	Hs	Mt	Ds	Rg	Cn	Nh	Fl	Mc	Lv	Ts	Og

	*	La	Ce	Pr	Nd	Pm	Sm	Eu	Gd	Tb	Dy	Ho	Er	Tm	Yb	Lu
	**	Ac	Th	Pa	U	Np	Pu	Am	Cm	Bk	Cf	Es	Fm	Md	No	Lr

Пăхăр/ Cuprum (Cu)
Атом номерĕ	29
Ахаль япалалăхăн тĕсĕ	Ылтăн-шупка тĕслĕ çемçе металл
Атом пахалăхĕсем
Атом масси (моль масси)	63,546 а. е. м. (г/моль)
Атом радиусĕ	128 пм
Ионизаци хăвачĕ (пĕрремĕш электрон)	745,0 (7,72) кДж/моль (эВ)
Электрон конфигурацийĕ	[Ar] 3d¹⁰ 4s¹
Хими пахалăхĕсем
Ковалент радиусĕ	117 пм
Ион радиусĕ	(+2e) 72 (+1e) 96 пм
Электроçуклăх (Полинг шучĕпе)	1,90
Электрод потенциалĕ	+0,337 В/ +0,521 В
Йӳçĕклев степенĕсем	2, 1
Ахаль япалалăх термодинамика пахалăхĕсем
Тачăлăхĕ	8,96 г/см³
Ăшă удель калăпăшĕ	24,44^[1] Дж/(K ·моль)
Теплопроводность	401 Вт/(м ·K)
Ирĕлӳ температури	1356,6 K
Ирĕлӳ ăшăлăхĕ	13,01 кДж/моль
Вĕрев температури	2840 K
Пăслав ăшăлăхĕ	304,6 кДж/моль
Моль калăпăшĕ	7,1 см³/моль
Ахаль япалалăх кристалл чĕнтĕрĕ
Чĕнтĕр тытăмĕ	кубла енпе центрланă
Чĕнтĕр тапхăрĕ	3,615 Å
c/a танлашăнни	—
Дебай температури	315 K

Cu	29
63,546
3d¹⁰4s¹
Пăхăр

Пăхăр — элементсен периодикăллă системинчи хими элеменчĕ, атом номерĕ — 29, Cu (Cuprum) палăртăвĕпе кăтартаççĕ , хĕрлĕ-ылтăн тĕсĕллĕ (кĕлчечек тĕслĕ — оксид хуплисĕр чухне). Çемçе, куçăмлă металл, ĕлĕк-авалтанпах çын унпа усă курать.

Çутçанталăкра тупăнни[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Хăй тĕллĕн шăраннă пăхăр

Пăхăр çут çанталăкра пĕрлĕ хутăшсенче, çаплах хăй тĕллĕн шăраннă тĕслĕ те тупăнать. Пăхăр çăлкуçĕсем — çак минералсем: азурит Cu₃(CO₃)₂(OH)₂, малахит Cu₂CO₃(OH)₂, халькопирит CuFeS₂, борнит Cu₅FeS₄, ковелит CuS, халькоцит Cu₂S и куприт Cu₂O. Пăхăр чул тăприн чылайрахăшне уçăллă меслетпе тупăшлаççĕ. Тăпрари пăхăр шучĕ 0,4 — 1,0 % пулать.

Физика пахалăхĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Пăхăрăн çак хутăшĕсем пур: йĕс — пăхăрпа цинк хутăшĕ, бронза — пăхăрпа тăхлан хутăшĕ тата хăшпĕр ыттисем те.

Изотопĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Тĕп статья: Пăхăр изотопĕсем

Хими пахалăхĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Хутăшĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Пăхăр купоросĕ

Усă курни[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Биологи ролĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Токсикăллăх[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Орган-лептика пахалăхĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Пăхăр ионĕсем шыва вичкĕн "металл тутине" параççĕ. Тĕрлĕ çынсен орган шыври пăхăра туясси 1-10 мг/л майлă шутланать.

Тупăшлани, промăçлавĕ тата управĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Мĕнпур тĕнчере пăхăра 2000 çулта 15 млн. яхăн т., 2004 çулта — 14 млн. яхăн т. тупăшланă^[2] ^[3]. Тĕнчери янтă пурлăх 2000 çул тĕлне, экспертсен хаклавĕпе, 954 млн. т., вĕсенчен 687 млн. т. çирĕплетсе пĕлтернисем, шутланнă ^[2], Раççей шайне 3.2% пĕрлехи тата 3.1% çирĕплетнĕ тĕнче янттисем кĕнĕ ^[2]. Çапла, хальхи пек усă курсан, пăхăр 60 çулллăха çитет. Рафинăланă пăхăра Раççейре 2006 çулта 1,009 пин тоннă туса кăларнă, 714 пин тоннăна ĕçе кĕртнĕ^[4].

Пăхăра тупăшлакан компанисем:


Компани	пин тоннă	%
Норильск никĕлĕ	425	45%
Уралэлектромедь	351	37%
Вырăс пăхăр компанийĕ	166	18%

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

^ Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.) Химическая энциклопедия: в 5 т.. — Мускав: Советская энциклопедия, 1992. — Т. 3. — С. 7. — 50 000 экз. — ISBN 5—85270—039—8
^ ¹^,²^тата³ http://www.ecsocman.edu.ru/db/msg/142462.html
^ http://www.metalinfo.ru/ru/news/12150
^ Минпромэнерго РФ, "Стратегия развития металлургической промышленности Российской Федерации на период до 2015 года" [1]

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

[ХЭ-1] Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.) Химическая энциклопедия: в 5 т.. — Мускав: Советская энциклопедия, 1992. — Т. 3. — С. 7. — 50 000 экз. — ISBN 5—85270—039—8

[ecosman-2] ¹^,²^тата³ http://www.ecsocman.edu.ru/db/msg/142462.html

[3] ttp://www.metalinfo.ru/ru/news/12150

[4] Минпромэнерго РФ, "Стратегия развития металлургической промышленности Российской Федерации на период до 2015 года" [1]

[1]

[2]

[3]

[4]